Linda-documentaire komt tot de kern van de eetstoornis

In het Nederlandse documentairelandschap neemt Jessica Villerius (37) de positie in van buitenbeentje. Sinds ze in 2007 voor haar eerste eigen film Wortels van het kwaad exclusief sprak met Marc Dutroux, produceert ze in hoog tempo documentaires over veelal extreme onderwerpen. Die documentaires komen niet vaak op festivals of in bioscopen terecht, maar voornamelijk op televisie, zowel bij publieke als commerciële zenders.

Het maatschappelijke effect van Villerius’ films is dan ook aanzienlijk, mede door haar vaardigheden als talkshowgast. Met haar documentaires over anorexia nervosa en andere eetstoornissen (Vel over probleem, Emma wil leven) agendeerde ze het levensgevaarlijke karakter van de ziekte en de noodzaak van een geïntegreerde aanpak.

Niet alleen zijn veel van de hoofdpersonen in Villerius’ films geobsedeerd, zelf laat ze ook niet snel los en dwingt ze de kijker om te kijken naar niet erg prettige onderwerpen, zoals de motieven van moordenaars, eerwraak of meisjeshandel. Het is een vorm van maatschappelijke engagement die me door het spectaculaire karakter en de vasthoudendheid ook weleens irriteert.

Maar in haar meest recente documentaireserie Eetstoornissen: Maskers af is het alleen nog de titel die ons toeschreeuwt. In een reeks van vier portretten, waarvan er nu twee online staan (lange versie bij Videoland, korte bij LINDA.tv), komt Villerius tot de kern, in een vormgeving die je eerder geserreerd dan overstuurd zou kunnen noemen.

Het zijn twee vaak in close-ups gedraaide intieme ontmoetingen, met respectievelijk Sanne en Manon, beiden 29 en gediagnosticeerd met een extreme vorm van anorexia. Beide afleveringen beginnen met een titelkaart, die stelt dat de oorzaak van anorexia meestal een stoornis is: dwang, angst, hoogsensitiviteit of een trauma.

Over de totstandkoming van die trauma’s wordt slechts in algemene termen iets gezegd, de nadruk ligt op de manier waarop een meer dan gemiddeld intelligente vrouw zichzelf en haar omgeving stelselmatig op het verkeerde been zet.

Sanne moet van zichzelf tienduizend stappen per dag zetten en een zeer beperkte hoeveelheid eten tot zich nemen. Ze jokt tegen haar vriend over haar gewicht en andere zaken; de man houdt het niet vol en vertrekt in de loop van de film. Bijzonder is de scène waarin Sanne voor een bord met eten zit en worstelt om iets naar binnen te krijgen. Het lukt haar niet en ze eindigt met sondevoeding in een gespecialiseerde kliniek.

Havermout met pindakaas

Nog spannender vind ik de tweede aflevering, waarin Manon de andere kant op smokkelt. De havermout wordt weliswaar tot op de gram afgewogen, maar ze roert er pindakaas doorheen en die calorieën telt ze niet mee. Het lijkt wel of het al dan niet eten haar eigenlijk weinig kan schelen. Dat is ook de conclusie van haar behandelaars die concluderen dat de eetstoornis in dit geval heel andere problemen maskeert. En dan zijn de rapen pas gaar, want anorexia, dat is haar identiteit en als je die wegneemt, dan valt de laatste grond onder haar voeten weg.

In het algemeen ben ik geen groot liefhebber van het op televisie breed uitmeten van het psychische ravijn waar je met een beetje pech in kunt belanden. Ook de therapieën en het jargon van de behandelaars zijn wellicht minder geschikt voor publieke vertoning. Maar door het gebruik van titelkaarten die zakelijk grote drama’s samenvatten en soms ook melden dat de volgende sessie te ver ging om gefilmd te kunnen worden, vind ik in dit geval de schending van het privédomein meer dan acceptabel. Dit is geen voyeurisme maar dient een doel, om ons te laten begrijpen dat eetstoornissen niet alleen levensgevaarlijk zijn, maar soms ook slechts het topje van een ijsberg.

De vertoning van de serie in populaire media als Videoland en LINDA.tv is passend bij de eerlijke, voor iedereen toegankelijke toon van het betoog: helder en zonder dramatisch vertoon.

Correctie 4 oktober: In een eerdere versie werd de Belgische misdadiger Marc Dutroux abusievelijk Jacques Dutroux genoemd.