De vrouw op ‘L’Origine du Monde’ heette Constance en was danseres

Ze heette Constance Quéniaux en ze danste bij l’Opéra de Paris. Dat weten we nu over één van de meest spraakmakende schilderijen uit de kunstgeschiedenis, L’Origine du Monde (1866) van de Franse schilder Gustave Courbet: een liggende, naakte vrouw van wie je een stukje buik en verder alleen tussen haar gespreide benen haar geslacht ziet. Meer dan 150 jaar was onbekend wie de vrouw was. Vaak werd aangenomen dat het ging om Joanna Hiffernan, in 1866 de Ierse minnares van Courbet. Maar de twijfel bleef, vooral omdat Joanna Hiffernan rood haar had. Het schaamhaar van de vrouw op het schilderij is zwart.

De oplossing van het raadsel komt nu van Claude Schopp, een Franse specialist op het gebied van de negentiende eeuwse schrijvers Alexandre Dumas (vader en zoon). Hij stuitte op een zin in een brief van Dumas fils aan George Sand, die hij niet begreep: „Men schildert niet het meest delicate en melodieuze interview van mejuffrouw Queniault (sic) van de Opéra.” Schopp ontdekte dat in het originele manuscript niet ‘interview’ stond maar ‘intérieur’. Constance Quéniaux was één van de minnaressen van de ottomaanse Khalil-Bey, een flamboyante diplomaat uit de jaren 1860 in Parijs én opdrachtgever aan Courbet van L’Origine du Monde. In 1866 was Quéniaux 34 jaar en danste ze al niet meer. Zij had zwart haar en „mooie zwarte wenkbrauwen”, schreef een dansrecensent indertijd.

Dat Constance Quéniaux de vrouw op het schilderij is, was waarschijnlijk ooit een publiek geheim. Na haar loopbaan als courtisane en danseres was ze een respectabele bourgeoise geworden, die veel aan filantropie deed. Dan praat je niet over het verleden.

Een andere aanwijzing dat de geportretteerde Constance Quéniaux is, bestaat uit een schilderij van Courbet in haar erfenis (ze overleed in 1908). Het zijn geschilderde bloemen, met in het centrum een weelderig geopende, rode camelia. Camelia’s werden indertijd geassocieerd met courtisanes, dankzij de roman La dame aux camélias (1848) van Alexandre Dumas fils. Claude Schopp schrijft over zijn ontdekking in een boek dat begin oktober verschijnt.