Op VN-diplomatenkermis is Trump in zijn element

President Donald Trump was er vroeg bij. Om acht uur maandagochtend wandelde hij het VN-gebouw aan 1st Avenue binnen om met een bijeenkomst over drugs de werkweek te beginnen. Het is VN-week, de jaarlijkse diplomatenkermis in New York waarmee het vergaderseizoen van de Algemene Vergadering van start gaat. Officieel heet het evenement High Level Week, maar dit jaar heeft iedereen het over Trump Week.

Een opvallend milde en gedisciplineerde Trump bedankte tijdens een korte vergadering de 130 landen die een Amerikaanse verklaring over de strijd tegen drugs hebben ondertekend. (Nederland tekende niet omdat het vindt dat de nadruk te sterk ligt op law and order). In een matig gevulde vergaderzaal noemde Trump secretaris-generaal Antonio Guterres ‘een vriend’ en de VN ‘een organisatie die haar enorme potentieel realiseert’. Terwijl zijn ministers zaten te ginnegappen, las Trump rustig zijn toespraak voor.

Het was een ontspannen aanloopje naar een driedaags Trump-spektakel bij de VN.

“Remarks by President Trump at ‘Global Call to Action on the World Drug Problem’ Event” #UNGA
➡️https://t.co/kvUZegWdlH pic.twitter.com/BGdrQeZuId

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) 24 september 2018

Ondemocratische schurkenstaat

Dinsdag spreekt hij in de grote hal van de Algemene Vergadering tegen een goud-glimmende achtergrond en voor een gehoor van 130 regeringsleiders en tientallen ministers. Elke stoel is dan bezet, aan de zijkant staan de diplomaten vier rijen dik. Vorig jaar noemde Trump de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un hier „little rocket man”. Toen hij zei Noord-Korea desnoods weg te zullen vagen, veerde de zaal geschokt op. Het thema van zijn speech was toen soevereiniteit – en daar zal het ook dit jaar over gaan.

Lees ook over Trumps uitspraken: Geniale stunt of een zeperd voor Trump?

Kim krijgt dit jaar waarschijnlijk een mildere behandeling dan vorig jaar, gezien de kernwapenonderhandelingen die sindsdien op gang zijn gekomen. De Iraanse president Hassan Rohani daarentegen kan maar beter zorgen dat hij stevig zit. De regering-Trump ziet Iran als een ondemocratische schurkenstaat die het Midden-Oosten naar zijn hand wil zetten, een land dat toe is aan verandering van binnenuit. Trump grijpt elke kans om Iran in een kwaad daglicht te stellen; het conflict tussen Iran en de VS loopt almaar hoger op.

Meester in politiek theater

De aanslag op een Iraanse militaire parade afgelopen weekeinde – die werd opgeëist door mensen die zeiden lid te zijn van een in Nederland gevestigde organisatie – werd door Iran onmiddellijk ingezet in de anti-Amerikaanse strijd. De VS steunen de aanslagplegers, zo zei Rohani voordat hij het vliegtuig nam naar New York. „Iran moet eens in de spiegel kijken”, kaatste Trumps VN-ambassadeur Nikki Haley terug.

Zo’n speech, zegt VN-watcher Richard Gowan, is Trump wel toevertrouwd. „Hij is een meester in politiek theater en deze week is de VN een en al theater. Zijn speech van vorig jaar was dan ook bijzonder effectief: iedereen had het erover. Hij ziet deze speech als één grote verkiezingsbijeenkomst, dat kan hij ook goed.”

Trump heeft een dubbelzinnige verhouding tot de VN. Hij heeft veel kritiek op de logge en inefficiënte organisatie, waarvan de rekening voor een belangrijk deel op zijn bureau belandt. Ook voor de multilaterale wereldorde, waarvan de VN de kern vormen, heeft hij geen goed woord over. Toch behandelt hij de VN – tot nu toe – niet met hetzelfde dédain als internationale overlegcircuits zoals de G7. „Trump vindt de VN leuk”, zegt Gowan. „Hij is hier niet omgeven door alleen maar liberals, hij is hier belangrijk en het is in ‘zijn’ New York. Vorig jaar had hij het hier zo naar zijn zin dat hij persoonlijk is langsgekomen bij de Amerikaanse VN-missie om hen te bedanken.”

Porseleinkast

De speech wordt spannend, maar voor Trumps optreden woensdag houden diplomaten de adem in. Trump zal dan de Veiligheidsraad voorzitten, die op zijn verzoek bijeenkomt op het niveau van staatshoofden en regeringsleiders. De Veiligheidsraad is geen debatclub, de vergaderingen zijn minutieus voorbereid. Maar er zijn strikte procedures te volgen en beleefdheidsfrases te verkondigen. Hoe zal Trump door deze porseleinkast gaan?

Lees ook over Iran: Verplaatst het conflict tussen Iran en de VS zich nu naar Nederland?

Niemand kan zich goed voorstellen dat de president rustig en met neutrale blik naar veertien achtereenvolgende toespraken zal luisteren, zoals een voorzitter betaamt. Voor de Franse president Macron, die na hem spreekt, zal hij mogelijk tijd vrijmaken, maar of hij er nog is als de Britse premier May of premier Rutte aan de beurt zijn?

Idee van tafel

En dan is er natuurlijk de agenda. Naar verluidt hebben Trump en Haley tijdens een telefoontje een paar weken geleden bedacht dat het gespreksonderwerp Iran moest zijn. Na de aankondiging van de agenda zijn toch een paar mensen gaan nadenken. Want als Trump over Iran begint dan moeten de Europese landen én Rusland zich publiekelijk tegen de president keren. De Europese Unie en Rusland staan nog steeds achter het nucleaire akkoord dat met Iran werd gesloten en waaruit Trump zich heeft teruggetrokken.

Dus ging dat idee snel van tafel. Nu staat officieel ‘non-proliferatie van masssavernietigingswapens’ op de agenda. „We hebben het onderwerp uitgebreid”, zei Haley donderdag tijdens een persconferentie. Dus het kán over Iran gaan, maar het hoeft niet. Vrijdagochtend twitterde Trump dat hij de Veiligheidsraad zal voorzitten, over Iran.

I will Chair the United Nations Security Council meeting on Iran next week!

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) 21 september 2018

Hoe de V-raad ook zal uitpakken, zeker is dat een aantal landen indirect zal duidelijk maken dat ze zich niet zomaar neerlegt bij Trumps koers. Zo willen Europese landen geld ophalen voor UNRWA, de VN-organisatie die de Palestijnen ondersteunt en die van VS geen geld meer krijgt. De Europeanen vergaderen in New York ook over de Iran-deal. De Japanse premier Abe was zondagavond weliswaar te gast in Trump Tower, maar heeft in New York óók een afspraak met Rohani.

Multilateralisme aanvallen

Trump mag het dan leuk vinden op de VN, de VS zijn wel uit de VN-Mensenrechtenraad gestapt, ze hebben UNESCO de rug toegekeerd en zouden het Internationaal Gerechtshof het liefst afschaffen. Haley vatte de rode draad van Trumps beleid puntig samen: „Het zal gaan over de wil van het Amerikaanse volk, niet over de wil van de internationale gemeenschap.”

Veel leiders zullen de kans grijpen om de internationale samenwerking met kracht te verdedigen. Secretaris-generaal Guterres zelf zette op een persconferentie alvast de toon. „Multilateralisme wordt van meerdere kanten aangevallen, net op een moment dat we het meer dan ooit nodig hebben. Het vertrouwen van burgers in het politieke establishment neemt af, het vertrouwen tussen staten onderling neemt af en het vertrouwen van veel mensen in internationale organisaties is geërodeerd en het multilateralisme ligt in de schootslijn.”

Hij had een duidelijke opdracht voor de staats- en regeringsleiders. „In een tijd van fragmentatie en polarisatie moet deze bijeenkomst de wereld laten zien wat het belang van internationale samenwerking is.”

Bekijk ook onze video over wat we van Nederland als tijdelijk VN-lid kunnen verwachten: