Op zoek naar het ongewone met Irma Boom

Een boek, zou je denken, is iets om naar te kijken, en daarnaast om aan te voelen, en – als het net van de drukker komt – om aan de ruiken. Goede zet dus van grafisch vormgever en filmmaker Lex Reitsma om zijn documentaire Boom Maakt Boek, over ontwerper Irma Boom, te laten beginnen met het geluid van een boek. In het begin van de film zijn dat de grote ruisende vellen van boek in wording over modeontwerpers Viktor & Rolf; aan het einde van de film is dat het geplof van de zware metalige bladzijden van haar boek voor Renault.

Vier jaar is Reitsma bezig geweest met deze documentaire, die donderdagavond in Het Uur van de Wolf is te zien. Irma Boom is de koningin van het bijzondere boek. Haar werk wordt verzameld door het MoMA, in 2014 kreeg ze de Johannes Vermeerprijs en ze maakt monumentale boeken voor kunstenaars, ontwerpers, musea en bedrijven. Naast boeken ontwerpt ze ook andere objecten, zoals behang geïnspireerd op de Waddenzee, de nieuwe huisstijl van het Rijksmuseum met de veel besproken spatie tussen de woorden, en het tegeltableau van een oorlogsschip in de nieuwe passage bij Centraal Station in Amsterdam

Het kan altijd beter

Dat proces is zelden makkelijk: Boom eist niet alleen veel van haar opdrachtgevers, maar zeker ook van zichzelf. „Het kan altijd beter” is een statement dat een aantal keer terugkomt. Ze is doorlopend bezig de grenzen van het mogelijke op te zoeken. Een boek waarvan het boekblok eruit ziet als textiel, voor de Amerikaanse textielkunstenares Sheila Hicks? Een boek van aluminium, voor autofabrikant Renault? Een boek helemaal in wit, met alle afbeeldingen in reliëf in het papier gedrukt, zonder tekst, zonder inkt, voor Chanel nr 5? Dat laatste noemt ze in de film „het ultieme boek. Het bestaat alleen als 3D-object dat je in je handen kunt houden.”

Het blijkt allemaal te kunnen, dankzij haar onvoorstelbare creativiteit – en haar eigenzinnigheid. Ze laat het postzegelboek zien dat ze in 1988 ontwierp voor de PTT. In plaats van de gevraagde 96 pagina’s werden het er 700. „Voor mij was het een en al logica: het móest er zo uitzien”, zegt ze. „Ik moest verantwoording afleggen, maar toen was het al klaar.” Die logica wordt door het onderwerp bepaald. Zo bevat het boek voor Viktor & Rolf (dat net op tijd klaar was om aan het einde van de film te worden getoond), helemaal geen tekst, terwijl het boek Elements of Architecture van Rem Koolhaas, met wie Irma Boom goed bevriend is, voor wel 70 procent uit tekst bestaat. Geen boek is hetzelfde en toch dragen ze haar sterke signatuur.

Look for the unusual

Lees ook ons interview met Irma Boom: ‘Ik wil inhoudelijke argumenten horen. Anders word ik woedend.’

Boom kan dan ook alleen werken met opdrachtgevers die haar vertrouwen – lees: carte blanche geven. Een van haar bekendste projecten is het enorm dikke boek met een stalen rug dat zij en collega Johan Pijnappel maakten voor Paul Fentener van Vlissingen, die daarmee het honderdjarige jubileum van zijn bedrijf SHV markeerde. „Hij zei alleen: look for the unusual. Hij heeft nooit gevraagd iets te zien, hij wilde alleen praten over het idee.”

Als kijker krijg je te zien wat Irma Boom maakt, maar je krijgt weinig inzicht in wat haar drijft of hoe ze tot haar ideeën komt. Ze blijft gereserveerd. Een van de weinige persoonlijke momenten is het bezoek aan haar oude leraar op de kunstacademie, Abe Kuipers. Ze komt hem vertellen hoe belangrijk hij voor haar is geweest, maar het duurt even voordat het bij hem begint te dagen. Dan weet hij het weer: „Je was een leerling die extra aandacht vroeg.”

Het boek zal altijd blijven bestaan, zegt ze aan het einde van de film. „Het boek kan niet worden vervangen door een pdf. Hier kun je altijd op teruggrijpen.” Het boek is bijna meer de hoofdpersoon dan Irma Boom zelf.