Na gas staat ook zout ter discussie

Bodemverzakkingen, gerelateerde aardbevingen, gefrustreerde burgers, schade aan gebouwen en een overheid die weinig vertrouwen inboezemt. De gevolgen van zoutwinning in Nederland doen in heel veel opzichten aan de bijwerkingen van gasboringen denken.

„Het is de vijfde maal in tien jaar dat ik hier ben”, zei bodemexpert Adriaan Houtenbos deze week in de Tweede Kamer. „Er zijn in die periode vier cavernes [holtes ontstaan door zoutwinning] ingestort, zeven lekkages van diesel of pekel vonden plaats en er waren vier zoutgerelateerde aardbevingen.”

De oud-medewerker van gaswinner NAM was als deskundige door de Tweede Kamer bij een hoorzitting uitgenodigd. Vanwege de problemen staat de zoutwinning deze maand liefst drie keer op de parlementaire agenda. Houtenbos gaf direct gespreksmateriaal mee voor het debat, eind deze maand, waarbij ook verantwoordelijk minister Wiebes (Economische Zaken en Klimaat, VVD) aanwezig zal zijn. „Net als bij gasboringen gaat het vaak om incidenten die vooraf onmogelijk leken. Er worden veel aannames gedaan, er is weinig kennis en de bedrijven laten zich meer door rendement dan door veiligheid leiden.”

Zoutwinning is veel kleinschaliger dan de gaswinning. In Nederland wordt zout gewonnen in Twente, door AkzoNobel, en in het noorden, waar naast Akzo ook Nedmag en Frisia actief zijn. Zij haalden vorig jaar bijna 7 miljoen ton zout naar boven.

De dieptes waarop de drie bedrijven actief zijn, soms kilometers diep, verschillen, hun methode is identiek. Grofweg komt het erop neer dat water in de bodem wordt gepompt en als pekelwater weer naar de oppervlakte komt. Het water verdampt vervolgens, waarna het zout resteert. De cavernes die hierdoor ondergronds onstaan kunnen voor een instabiele bodem zorgen. Andere risico’s zijn de lekkage van zout en diesel in de ondergrond. Die dieselolie wordt op de plafonds van de cavernes gelegd om zoutlekkage tegen te gaan.

Pikant is dat een deel van de boringen in gebieden plaatsvindt waar ook naar aardgas wordt geboord. Deze ‘gestapelde mijnbouw’ wordt soms nog gecombineerd met waterwinning.

Als er gas én zout wordt gewonnen, wie spreek je dan aan voor de schade?

Wat wethouder Anja Woortman (PvdA) van de gemeente Midden-Groningen betreft, moet de zoutwinning in haar regio zo snel mogelijk stoppen. De kwalijke gevolgen, zoals schade aan huizen, zijn volgens haar voor iedereen zichtbaar. „De bedrijven, het ministerie en de toezichthouder benaderen de zoutwinning steeds vanuit de techniek. Het vertrouwen is gewoon weg. Het Rijk geeft de vergunning, terwijl ik het als lokale bestuurder aan de bewoners moet uitleggen.”

Door de gestapelde mijnbouw moet een particulier soms aantonen dat de scheuren in zijn muren door gasboringen of door de zoutwinning komen. Geen gemakkelijke opgave voor een leek, zacht uitgedrukt.

Los van de scheuren kunnen lekkages in de diepe bodem voor schade zorgen. Vorige maand nog zette het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) een streep door de toekomstige winningsplannen van Nedmag in Veendam, dat op 1.600 meter diepte magnesiumzout wint. In april lekte er zout en diesel weg, waardoor de bodem meer daalde dan was voorzien. En dus dient er volgens het SodM pas op de plaats te worden gemaakt. Verder staat AkzoNobel na diverse lekkages onder verscherpt toezicht van het SodM. Het Openbaar Ministerie heeft hiernaar nog strafrechtelijk onderzoek lopen.

Lees ook: Zout lekte uit pijpleidingen van AkzoNobel in Hengelo, en plots sterven de bomen en planten af

Volgens vertegenwoordigers van het bedrijfsleven loopt het zo’n vaart niet met de schade. Transparantie en communicatie met de betrokkenen hebben ze allen hoog in het vaandel. Maar een alternatief voor dieselolie is er nu niet, gaven ze tijdens de hoorzitting toe. En de schade door de bodemdaling? Die is er volgens Nedmag-directeur Bert Jan Bruning niet, als het waterpeil maar goed wordt beheerd.

Toch toonde hij zich voorstander van een onafhankelijke instantie voor schadeclaims. „Mensen hebben het idee dat ze van het kastje naar de muur worden gestuurd. Wij willen een onafhankelijk schadeloket, waarbij we zelf op afstand staan.”

Zo’n schadeloket komt voor veel bewoners te laat. Zoals voor Jakoba Gräper-Niemeijer uit Borgercompagnie, waar magnesiumzout wordt gewonnen. „Een schadeloket is voor ons een gepasseerd station. Nedmag heeft nog nooit een schade erkend, dus wat hebben wij aan een loket?”

De kern is volgens Gräper dat bewoners per definitie niet serieus worden genomen. Onderzoek wordt op onderzoek gestapeld, terwijl de winning doorgaat. „Schade aan huizen is altijd een gevolg van onze slechte funderingen. Het is altijd eigen schuld, dikke bult.”

Onderzoek wordt op onderzoek gestapeld. Intussen gaat de winning gewoon door

Tweede Kamerlid William Moorlag (PvdA) benadrukte in de hoorzitting dat de mensen met felle kritiek op de zoutwinning hele redelijke bestuurders en bewoners zijn. „Het gaat hier niet om toevallig één hele radicale actievoerder”, hield hij met name Nedmag voor. „Deze mensen zeggen: het moet gewoon stoppen.” Volgens SP’er Sandra Beckerman lijken de bedrijven zelfs hun maatschappelijke license to operate kwijt te zijn.

Bart Overbeek van Vereniging Behoud Twekkelo was in de Kamer nog redelijk positief over de zoutwinner in zijn buurt, AkzoNobel. „Dat bedrijf vergoedt nu wel de schade als iets fout gaat, maar het is de vraag of dat ook geldt voor de langere termijn, voor toekomstige generaties.” Wie ruimt over dertig jaar de olielekkages op die dan wellicht ontstaan? En blijft het drinkwater wel veilig?

Ook de overheid mag van hem wel eens kritisch naar haar rol kijken. Overbeek legde fijntjes uit dat zijn regio weinig vertrouwen heeft in het verantwoordelijke ministerie, Economische Zaken en Klimaat. „U kunt niet onafhankelijk toezien op de zoutwinning als u zelf belangen in deze sector hebt. De staat gebruikt de lege zoutcavernes voor strategische olievoorraden. Dan doen de complottheorieën natuurlijk wel de ronde bij ons in de regio.”