Stef Blok en het Paleo-dieet

Ik vond het een buitengewoon interessant filmpje van Stef Blok. Een ongescript moment van een bewindspersoon, hoe vaak zie je dat nog? Ook bevatte het een prachtig voorbeeld van de paleomythe. Daarmee bedoel ik de opmerking van Blok dat het waarschijnlijk in onze genen ligt dat we geen binding aangaan met ons onbekende mensen. Omdat we „graag een overzichtelijke groep willen hebben om mee te jagen of een dorpje te onderhouden”.

Het is één van de belangrijkste misvattingen over de menselijke evolutie: de veronderstelling dat de evolutie van ons lichaam en brein op een of andere manier 10.000 jaar geleden ten tijde van de landbouwevolutie is opgehouden en we eigenlijk mentaal en fysiek niet zo veel verschillen van onze voorouders. Talloze invloedrijke politici, schrijvers en denkers geloven dat veel van de moderne maatschappelijke problemen herleid kunnen worden tot een mismatch tussen onze jager-verzamelaar genetica en de veranderde omgeving.

Neem de twee invloedrijke auteurs Jordan Peterson en Yuval Harari. Bij ons in de kast staan hun boeken – ‘12 regels’ van Peterson en ‘21 lessen’ van Harari – gebroederlijk naast elkaar. De boeken bevatten min of meer een beschrijving van de grote problemen van deze tijd en een aantal handvatten om je leven in te richten (daar hebben veel Nederlanders kennelijk behoefte aan). En beiden trappen in diezelfde paleomythe. Jordan Peterson ziet overal onze diepste natuur in terugkomen: onze ambities, onze agressie en de traditionele rolpatronen. En volgens Yuval Harari, is de moderne wereld veel te complex voor onze „jager verzamelaar hersentjes”. We zouden niet in staat zijn structurele tendensen te ontwaren en begrijpen.

Een bekender voorbeeld van de toegepaste paleomythe is het paleodieet. Dat is een nogal gewoon dieet, met veel eiwitten en weinig koolhydraten, dat het voedselpatroon voor onze jagende en verzamelende voorvaderen zou zijn geweest. Gezondheidsproblemen zoals hart- en vaatziekten en suikerziekte (type II) zouden veroorzaakt worden doordat ons lichaam nog ‘oer’ is maar ons voedselpatroon modern. In de praktijk moet de volger van dit oerdieet zich in zoveel bochten wringen om zichzelf te voeden (en daarbij alle pizza’s, frisdrank en taart laten staan) dat hij vanzelf afvalt. Paleogelovers concluderen dan: zie! Het oerdieet werkt!

Wat ze voor het gemak achterwege laten is de aanpassingen die het menselijk lichaam onderging sinds die landbouwrevolutie. De oermens kon, net als andere zoogdieren, na de zuigelingenfase geen melksuiker (lactose) meer afbreken en voor hen was zuivel dus geen optie meer. Maar kijk ons nou in West-Europa anno 2018. De grote meerderheid is lactosetolerant en kan tot op hoge leeftijd zonder problemen melk drinken. En dat alles in nog geen 6.000 jaar sinds we melkvee zijn gaan houden. En dit is nog maar één van de talloze veranderingen die ons lichaam onderging.

Nu is lactose-afbraak een tamelijk rechttoe rechtaan biochemisch proces. Iets dat je kan meten. Dat geldt niet voor ons brein. Telkens weer blijkt wat een ongelofelijk complex dynamisch orgaan dat is. Laat staan dat we iets kunnen concluderen over de evolutie van ons brein in de afgelopen 10.000 jaar. Dat functioneert anno 2018 in een volstrekt andere context met een jaarlijks veranderend takenpakket. De evolutie van onze hersenen is spectaculair als je die vergelijkt met een simpele aanpassing in onze spijsvertering.

Één van de redenen om de evolutie van de mens te onderschatten is omdat we alleen aan DNA-veranderingen denken. Dan vergeten we dat er de afgelopen jaren nogal wat niveaus van erfelijkheid zijn ontdekt. Epi-genetica: genen die aan of juist uit worden gezet. Of de microbiota, die je vanaf je geboorte van je ouders meekrijgt. Niveaus die een stuk dynamischer zijn dan mutaties in ons DNA. Kortom, evolutie kan veel sneller gaan dan DNA kan veranderen.

Dus mocht u in het vervolg iemand tegenkomen die iets beweert te weten over onze hersenen, onze jagende en verzamelende voorouders en ons DNA, dan moet uw bullshitmeter rood uitslaan. Heel veel mensen proberen hun verhaal te verkopen met zogenaamd wetenschappelijke waarheden over de menselijke natuur. Als er iets natuurlijks aan de mens is, is het wel zijn vermogen tot grote aanpassingen. Bijvoorbeeld om ‘de onbekende’ niet ogenblikkelijk in de pan te hakken maar er vreedzaam mee samen te leven.