ING faalde als financiële poortwachter

De ING-leeuw brulde niet. De leeuw piepte alleen maar zachtjes… Jarenlang. Banken zijn in de samenleving de poortwachters, de leeuwen, die het financiële stelsel moeten bewaken tegen misbruik, zoals het witwassen van crimineel geld, van terrorismefinanciering of van smeergeldtransacties die politiek en zakenleven corrumperen.

ING blijkt in deze wettelijke taak dramatisch gefaald te hebben. Het Openbaar Ministerie sloot maandag een schikking met de bank van 775 miljoen euro: een boete van 675 miljoen en een ontneming van 100 miljoen. De schikking leest als een aanklacht. ING heeft tussen 2010 en 2016 „structureel de wet overtreden en zich schuldig gemaakt aan een groot aantal strafbare feiten”, concludeert het OM.

Lees ook het interview met Officier van Justitie Margreet Fröberg: ‘Schikking ING is beter dan proces’

De bank erkent dat in eufemistische en meer abstracte bewoordingen. De kop boven het Engelstalige persbericht dat ING dinsdagmorgen verspreidde, stelt dat regulatory issues zijn opgelost. ING zegt de misstanden oprecht te betreuren. Minister Wopke Hoekstra (Financiën, CDA) heeft de raad van commissarissen om opheldering gevraagd.

De schikking van ING komt aan de vooravond van de ‘herdenking’ van tien jaar kredietcrisis. ING moest toen tot twee maal toe gered worden met staatssteun. ING is een zogeheten systeembank: cruciaal voor economie en betalingsverkeer. Een bank die gered moet worden in de volgende financiële crisis.

Het falen van ING, de grootste bank van Nederland, heeft internationale betekenis. Politici en financiële toezichthouders gaan ervan uit dat elk land zorgt voor effectieve handhaving van de antiterreur- en antiwitwasregels. De samenleving is zo sterk als z’n zwakste schakel. Nederland wil toch niet bekend staan als een narcostaat waar het ook lekker witwassen is? Het feit dat zich bij de Danske Bank in Denemarken ook een affaire met kolossale dubieuze geldstromen ontvouwt, onderstreept dat ING niet de enige zacht piepende leeuw is.

Ken uw klant

Maar ING heeft niet alleen tegen wet- en regelgeving gezondigd. De bank heeft ook een basisprincipe van haar eigen bestaan geschonden. Dat principe is: ken uw klant. Wie zijn klant niet kent, komt gemakkelijk in de verleiding om te ruime kredieten te verstrekken aan bedrijven, speculanten of huizenkopers. De bank die haar klant niet kent is een risico voor zichzelf, voor medewerkers, voor haar aandeelhouders en voor het financiële stelsel als geheel. En dus ook voor de overheid als er weer moet ingegrepen. Vandaar dat minister Hoekstra gealarmeerd is. „Dit raakt opnieuw aan het vertrouwen in de financiële sector.”

Het vertrouwen van spaarders in banken is een opeenstapeling van factoren. Zoals het eigen kapitaal van de bank. De reputatie. Het toezicht van De Nederlandsche Bank (DNB). Maar primair stoelt vertrouwen op het eenvoudige principe dat je er als klant op rekent dat een bank geen domme dingen doet met je spaargeld. In de documentaire De Achtste Dag, over de miljardenredding in 2008 van het Belgisch-Nederlandse financiële concern Fortis, die maandagavond werd uitgezonden, kon je nog eens de vertwijfeling zien van toenmalig minister van Financiën Wouter Bos. Vertwijfeling dat de banken niet wisten welke giftige financiële producten van klanten ze op hun balans hadden. Ze bleken hun klanten onvoldoende te kennen.

Lees ook hoe ING ernstig tekort schoot in het onderzoeken van verdachte klanten: Wat er allemaal misging bij ING

Verantwoordelijkheid

Er is nóg een aspect aan dit schandaal: de verantwoordelijkheid. ING bleek de capaciteit van haar waarschuwingssysteem voor mogelijke witwastransacties „in sterke mate” te hebben afgestemd op haar onderbezette afdeling die dat moest controleren. Er waren mensen tekort, ze waren onvoldoende opgeleid, de tekortkomingen waren structureel en ING was „meerdere malen” gewaarschuwd door DNB.

Maar gek genoeg heeft het OM niemand gevonden die daarvoor juridisch verantwoordelijk kan worden gehouden en vervolgd. Velen zijn verantwoordelijk voor een deel van het verwijtbare gedrag, aldus het OM. Dat roept vragen op. Niemand verantwoordelijk? Bij de manipulatie van het Libor-rentetarief door onder meer handelaren van de Rabobank waren er individuele daders. Na de schikkingen in dat schandaal in 2013 ruimde eerst Rabo-topman Piet Moerland het veld, vervolgens ook bestuurder Sipko Schat.

Bij ING zijn intern straffen uitgedeeld, zegt de bank. De bestuurders zien zelf bij voorbaat af van hun bonus over 2018. Het gebrek aan eindverantwoordelijkheid schuurt met de hiërarchie bij een grote bank, die tot uitdrukking komt in de functietitel en de beloning van de chief executive officer. Hier is dat Ralph Hamers.

Hij legt verantwoording af aan de commissarissen. Met de kennis van nu is het nog raadselachtiger dat zij zes maanden geleden voorstelden om Hamers’ beloning met 50 procent te verhogen.