De biermeisjes van Heineken vergaat het nog niet veel beter

Mercy (21) laat de strakke groene jurkjes met bierlogo zien waarin ze cafébezoekers een paar keer per week aanspoort zoveel mogelijk Heineken- en Amstelbier te drinken. Vooral die van Heineken laat weinig aan de verbeelding over. „Normaal gesproken draag ik niet zulke korte jurken”, zegt ze. „Het voelt ongemakkelijk. Ik wilde eigenlijk maat medium, maar kreeg small.”

Bierbrouwer Heineken opende in 2011 een kantoor in Nairobi, de hoofdstad van Kenia. Met de importmerken Heineken en Amstel wil het Nederlandse bedrijf marktaandeel veroveren op concurrent East African Breweries, brouwer van het populaire lokale pils Tusker en onderdeel van het Britse drankconcern Diageo.

Een speerpunt in de marketingstrategie van Heineken is de inzet van jonge aantrekkelijke vrouwen, die met speciale aanbiedingen en cadeautjes de verkoop moeten opstuwen. Ze zijn niet direct in dienst bij de brouwer, maar werken via uitzendbureaus.

„Je moet voor deze baan dun zijn en goed zichtbare rondingen hebben. Als maat medium te klein is, krijg je geen werk”, zegt Mercy, die ver buiten het centrum een kleine kamer deelt met medestudent Sharon, eveneens promotiemeisje voor Heineken. „Vaak denken klanten dat we geen bier maar onszelf komen aanbieden. Ze worden handtastelijk en raken ons aan op intieme plekken.”

Niet heel extreem

Na de onthullingen dit voorjaar in NRC en het boek Bier voor Afrika over seksueel misbruik van Afrikaanse promotiemeisjes beloofde Heineken beterschap. „Als we eind juni niet kunnen instaan voor de werkomstandigheden van beer promoters in een bepaalde markt, zullen we daar stoppen hen in te zetten voor de promotie van onze merken”, garandeerde ’s wereld tweede bierbrouwer.

Heineken stelde een intern onderzoek in, uitgevoerd door de organisatie Partner Africa, waarvan de resultaten begin deze zomer kort samengevat bekend werden gemaakt, en kwam met een serie richtlijnen.

Alleen in Mozambique zou sprake zijn van seksuele intimidatie, en daar zijn de promotieactiviteiten volgens Heineken voorlopig opgeschort. In de overige twaalf Afrikaanse landen met promotiemeisjes zouden seksuele intimidatie of ergere misstanden niet voorkomen. De vrouwen zouden evenmin betrokken zijn bij prostitutie of onder druk staan om met superieuren naar bed te gaan, aldus het onderzoek. Topman Jean-François van Boxmeer, die tijdens zijn periode als expat in Congo zelf een relatie onderhield met een promotiemeisje, zei deze zomer tegen NRC niet op „heel extreme situaties” te zijn gestuit.

Het brouwbedrijf is inmiddels zeker vijftien jaar op de hoogte van de slechte werkomstandigheden en het seksueel misbruik van Afrikaanse promotiemeisjes, maar ondernam onder leiding van Van Boxmeer, aan het roer sinds 2005, weinig om verbetering te brengen.

Lees ook: Een bus vol schaars geklede meisjes voor de Heineken-staf

Klant is koning

Uit gesprekken met zes promotiemeisjes in Nairobi blijkt dat intimidatie, prostitutie en seksueel misbruik wél tot op de dag van vandaag voorkomen. Zo beschouwen de vrouwen ongewenste aanrakingen op billen en borsten als onderdeel van hun werk. „Als je je daartegen verzet, koopt de klant het product niet en haal je je doelstelling niet”, zegt Mercy. „Tot op zekere hoogte moet je dat dus accepteren.”

De vrouwen erkennen zonder uitzondering dat de promotieactiviteiten vaak samengaan met prostitutie. Ze spreken van sponsors of sugar daddies, rijke klanten met wie veel meisjes in contact komen en het bed delen. Dat levert aanzienlijk meer op dan de promotiewerkzaamheden. Het uitzendbureau accepteert dat, zolang het maar na werktijd gebeurt.

Daar blijft het niet bij. Promotiemeisje Malani (24) zegt meermaals onder druk te zijn gezet om seks te hebben met oudere mannen, onder wie een barmanager. „Die zei dat ik mijn werk niet goed deed en wilde mijn telefoonnummer. Toen bleef hij bellen, net zo lang totdat ik instemde met hem af te spreken. Als je niet met zo iemand naar bed gaat, bellen ze de verkopers van Heineken om te zeggen dat ik mijn werk slecht doe. Ze maken je kapot en je verliest je baan.”

Ze zegt dat ze in bars eveneens onder druk is gezet het bed te delen met gasten. „De klant is koning, zeggen ze dan. Je moet aan al zijn wensen voldoen.” Volgens Malani overkomt dit ook veel andere promotiemeisjes in Nairobi. Haar bevindingen komen overeen met de ervaringen van collega’s in Nigeria, die eerder dit jaar vertelden dat menigeen seks heeft met een superieur in ruil voor werk.

Touchy touchy

Het is zaterdagavond in de populaire uitgaansgelegenheid Tribeka in het centrum van Nairobi. Het is een bar zoals je die overal ter wereld aantreft: luide Amerikaanse muziek, beeldschermen met voetbal en redelijk welgestelde klanten uit de middenklasse.

Mercy en Sharon promoten hier vanavond Amstel. De merknaam op de jurk valt over hun billen, waardoor die extra de aandacht trekken. Ze werken liever in Tribeka dan op veel andere plekken, maar toch hebben ze ook hier regelmatig te maken met klanten die touchy touchy zijn, zoals ze dat noemen. Een toezichthouder van het uitzendbureau is er meestal niet. Als ze echt in de problemen komen, hopen ze dat de portier te hulp schiet.

In deze ambiance moeten de beide jonge vrouwen de aandacht trekken van de veelal mannelijke klanten. Ze vertellen dat Amstel uit Nederland komt en het resultaat is van een brouwproces van 28 dagen, waardoor het „rijper” zou smaken dan andere pilseners. Bovendien geldt vanavond: drie halen, twee betalen. Door de luide muziek kunnen ze niet anders dan met hun lichaam vlak bij of tegen de klant aan gaan staan. Menig caféganger ziet dat als een uitnodiging een arm om hen heen te slaan, waarna sommigen verder gaan met handtastelijkheden.

Ondanks de belofte van Heineken hebben de promotiemeisjes geen verbeteringen gezien de afgelopen maanden. „Er is niets veranderd”, zegt Mercy. „En dat zal ook niet gebeuren zolang we naar bepaalde clubs worden gestuurd.”

Mercy zegt dat ze zich heeft ingesteld op het wangedrag, waaraan ze na verloop van tijd gewend is geraakt.

Vijf van de zes vrouwen die NRC spreekt, zijn studentes. Praten met de krant willen ze alleen als hun achternamen niet worden genoemd; die zijn wel bij de redactie bekend. Ze komen niet over als willoze slachtoffers, maar maken een assertieve indruk. Zo kregen ze het met een gezamenlijke actie begin dit jaar voor elkaar dat het uitzendbureau hun dagelijkse vergoeding verhoogde van 8 naar 12 euro. Waarom accepteren deze vrouwen zulke werkomstandigheden?

Mercy zegt dat ze zich heeft ingesteld op het wangedrag, waaraan ze na verloop van tijd gewend is geraakt. De inkomsten zijn naar lokale maatstaven niet uitgesproken hoog, maar het kan slechter en een promotiemeisje heeft meer status dan bijvoorbeeld een barvrouw.

#Metoo

„Veel meisjes zijn zich er niet van bewust dat het gedrag waarmee ze te maken krijgen onacceptabel is”, zegt Brenda Wambui, die is aangesloten bij Frida, een internationaal netwerk van jonge feministen. „Ze gaan ervan uit dat ze met een barman moeten dansen, dat ze worden betast en dat ze met iemand naar huis gaan in ruil voor extra geld. Ze denken daar niet over vanuit een perspectief van seksueel geweld. Het is aan ons om dat besef te brengen.”

Ze ziet overeenkomsten met de #metoo-beweging in het Westen en heeft gemerkt dat er ook in Kenia recentelijk promotiemeisjes in opstand zijn gekomen tegen grensoverschrijdend gedrag, niet alleen in de alcoholindustrie. „Dan zetten ze bijvoorbeeld een foto op Facebook of Twitter. ‘Deze man werkt voor dit bedrijf en vraagt seksuele gunsten in ruil voor een baan en ik ben daar niet op ingegaan.’ Nu mensen erover spreken, ontstaat een bredere discussie.”

De meest effectieve aanpak is volgens Wambui publieke druk op bedrijven als Heineken, bijvoorbeeld in sociale media. „Ze hebben er een hekel aan slecht in het nieuws te komen. Dat dwingt ze zaken aan te pakken en misschien hun gedrag te veranderen.”

Lees een eerder artikel in het onderzoek naar promotiemeisjes van Heineken: Promotiemeisjes van Heineken verkopen bier met hun lichaam

Heineken laat in een reactie weten de Keniaanse vrouwen dankbaar te zijn voor hun openheid. De strakke jurken worden in Nairobi vervangen door een zwarte lange broeken en T-shirts en er komt een telefonisch meldpunt waar vrouwen anoniem klachten en zorgen kwijt kunnen. Vervoer naar huis na het werk is geregeld.

Heineken zegt nu in vijf landen gestopt te zijn met de inzet van promotiemeisjes. Welke dat zijn, is onduidelijk; het bedrijf noemt alleen Mozambique met name.

Verder komt de brouwer terug op de eerdere garantie in te staan voor de werkomstandigheden van de Afrikaanse promotievrouwen. „Hoe graag we ook zouden willen, deze verbeteringen zijn helaas niet van de een op andere dag te realiseren”, schrijft een woordvoerder. „Ongewenst gedrag ten opzichte van vrouwelijke barbezoekers in het algemeen en beer promoters in het bijzonder is een hardnekkig probleem. We zullen er alles aan blijven doen om een veilige werkomgeving voor de beer promoters te creëren.”