Servië en Kosovo praten over het hertekenen van grenzen

Het was jarenlang een diplomatiek taboe. Maar met recente verklaringen en een gezamenlijk optreden in het Oostenrijkse Alpbach zaterdag hebben de presidenten van Servië en Kosovo het hertekenen van de grenzen tussen Servië en haar voormalige provincie Kosovo opnieuw op de agenda gezet. Dat zorgt voor onrust in de internationale gemeenschap: waarnemers in de regio waarschuwen dat het aanpassen van Balkan-grenzen een recept is voor een terugkeer van het etnisch geweld van de jaren negentig.

Hashim Thaci, een voormalig Kosovaars-Albanese guerrillaleider, en Aleksandar Vucic, een Servisch nationalist, stonden in 1998 en 1999 aan verschillende zijden van de oorlog die uiteindelijk zou leiden tot de afscheiding van Kosovo. Die onafhankelijkheid, eenzijdig uitgeroepen door Pristina in 2008, wordt erkend door een ruime meerderheid van de VN-lidstaten. Maar Servië, gesteund door Rusland, beschouwt Kosovo nog steeds als opstandige provincie.

Sinds 2011 bemiddelt de EU in onderhandelingen om de patstelling tussen Belgrado en Pristina te beëindigen. Brussel stelde een akkoord tussen beide hoofdsteden waarin de status van Kosovo vastgelegd wordt, als voorwaarde om EU-toetreding dichterbij te brengen. In een debat met Vucic in Alpbach verklaarde Thaci dat beide leiders nu een kans zien om door middel van een ‘grenscorrectie’ toe te werken naar een historische deal.

De details van de grenscorrecties waarop Thaci en Vucic zinspelen, blijven vaag. Maar een uitruil van gebied volgens etnische scheidslijnen lijkt het waarschijnlijkste scenario. In Servische politieke kringen gold het opdelen van Kosovo – waar etnische Serviërs ongeveer 5 procent van de bevolking van 1,8 miljoen uitmaken— al langer als onuitgesproken plan B dat het verlies van de provincie verteerbaar kan maken. Nu ook een Kosovaarse president het idee omarmt als uitweg uit de impasse met Servië, wordt de politieke situatie rond Kosovo opnieuw vloeibaar.

De Servische Lijst dreigde in maart uit de regeringscoalitie te stappen, de EU-buitenlandchef Mogherini riep op tot kalmte. Lees ook: Kosovaarse regering wankelt na confrontatie Servische minderheid

1. Wat willen Vucic en Thaci?

Een uitgewerkt voorstel is er nog niet. Vucic sprak zich uit voor een „demarcatie” van grenzen. Thaci had het over „een correctie van de grens” waarbij overwegend Albanese gebieden in de Zuid-Servische vallei van Presevo onderdeel van Kosovo worden. Een ruil van Kosovaars territorium bood hij nog niet aan. Maar het enige scenario dat voor Belgrado aanvaardbaar is, zou de aansluiting bij Servië vergen van het overwegend Servische gebied ten noorden van de rivier de Ibar. De bevolking in deze regio, waarin ook Noord-Mitrovica ligt, deed er met steun van Belgrado alles aan om zich aan het gezag van Pristina te onttrekken.

2. Is het idee haalbaar?

De Servische regering wacht de moeilijke opdracht om het traditionele standpunt bij te stellen dat Kosovo integraal onderdeel is van Servië. Serviërs beschouwen Kosovo als bakermat van hun orthodoxe geloof. De slag bij Kosovo Polje (het Merelveld) tegen de Ottomanen in 1389 is nog steeds een hoeksteen van de Servische identiteit.

Bovendien zou bij een opdeling de meerderheid van de Kosovaarse Serviërs zich in de steek gelaten voelen. Zij leven verspreid ten zuiden van de Ibar, waar zich ook veel symbolisch belangrijke Servisch-orthodoxe kloosters bevinden.

In Pristina heeft Thaci nog minder steun. Premier Ramush Haradinaj, een meerderheid binnen de oppositie en leden van Thaci’s eigen partij, zijn tegen elke opdeling van Kosovo.

3. Wat zijn mogelijke consequenties mocht het plan doorgaan?

Een grensaanpassing breekt met het principe dat de internationale gemeenschap hanteerde in de nasleep van de Balkan-oorlogen in de jaren negentig: geen nieuwe grensverschuivingen volgens etnische lijnen. „Als de leiders van Kosovo en Servië grenzen veranderen om hun landen minder multi-etnisch te maken, wat weerhoudt andere leiders dan om hetzelfde te doen”, aldus Adnan Cerimagic van de Berlijnse denktank European Stability Initiative in een opiniestuk op website Politico. Cerimagic was een van de sprekers in het debat met Thaci en Vucic in Alpbach.

„Fanatici kunnen eens te meer beslissen om voor geweld te kiezen.”

Vooral Bosnië-Herzegovina, waar Cerimagic als kind op de vlucht moest voor de oorlog tussen Bosniakken, Serviërs en Kroaten, baart zorgen. Daar gaf Milorad Dodik, de ultranationalistische president van het Servische landsdeel, al aan dat hij zal aansturen op afscheuring van zijn landsdeel.

Een propagandastrijd over een Russische trein heeft spanningen veroorzaakt tussen Kosovo en Servië. Stookt het Kremlin de rel?

4. Wat zegt de internationale gemeenschap?

Die reageerde verdeeld. John Bolton, Trumps nationale veiligheidsadviseur, verklaarde dat de VS „territoriale aanpassingen niet zullen uitsluiten”. Ook de Europese Commissie is bereid voorstellen te overwegen, verklaarde Eurocommissaris Johannes Hahn (Uitbreiding) in Alpbach, zolang de stabiliteit in de regio behouden blijft. Daarmee gaat de Commissie in tegen de Duitse bondskanselier Angela Merkel, die tegen het initiatief is. „De territoriale integriteit van de staten van de westelijke Balkan is vastgelegd en onschendbaar”, verklaarde Merkel.