De Marokkaanse koning denkt vooral aan zichzelf

Fatna Msady – beter bekend als ‘de zeevrouw uit Tan-Tan’ – is een van de beroemdste critici van koning Mohammed VI (55). Via YouTube vertolkt ze de stem van het deel van het Marokkaanse volk dat teleurgesteld is in het staatshoofd. „We zijn altijd trots op u geweest, maar we komen nu bedrogen uit. Onze jonge en bescheiden koning met wie onze kinderen zich makkelijk konden identificeren, blijkt goedkeuring te verlenen aan rechters die onrechtvaardig handelen”, zo zegt de oude mevrouw met hoofddoek op een filmpje dat viral ging. „Wij houden nog steeds van u, maar kunnen onmogelijk accepteren dat onze kinderen onschuldig achter de tralies verdwijnen.”

Vanuit het zuidelijke Tan-Tan verwijst Msady naar de gespannen situatie in het noordelijke Rif-gebied, waar vreedzame protesten tegen de slechte leefomstandigheden op hardhandige wijze de kop in zijn gedrukt. Leiders en aanhangers van de volksbeweging ‘Hirak’ verdwenen in de cel. De onrust verspreidde zich over heel Marokko. En sinds afgelopen week is het land in de ban van een groepsverkrachting van een 17-jarig meisje. Vrouwenbewegingen eisen hervormingen.

Lees ook: Schokgolf in Marokko na brute verkrachtingen van 17-jarige Khadija

Koning Mohammed VI hield zich tot voor kort afzijdig, maar kwam vorige week in actie. Zo gaf hij zijn goedkeuring aan het herinvoeren van de dienstplicht, waardoor kansloze jongeren zicht op werk moeten krijgen. En vlak voor het offerfeest kweekte hij goodwill door aan 188 Rif-gevangenen gratie te verlenen. Honderden anderen blijven vastzitten.

Wat er werkelijk achter het besluit van de koning schuilgaat, blijft gissen. Na bijna twintig jaar weten de bijna 36 miljoen Marokkanen nog steeds niet wat ze aan ‘M6’ hebben. Is hij een hippe Mister Cool en tegelijkertijd een religieus leider die de Marokkanen verenigt? Of is Mohammed VI een dictator? En hoe wankel is zijn gezondheid?

Vijftiende vorst

Er was weinig over de vijftiende vorst van de Alawietendynastie bekend toen hij in juli 1999 aantrad. Mohammed VI had in de schaduw van de ijzeren heerser Hassan II gestaan. „Ze verhouden zich als een soort Jekyll en Hyde”, stelt Paolo de Mas, oud-directeur van het Nederlands Instituut in Rabat en actief bij het African Studies Center in Leiden. Mohammed VI kwam aan het hoofd te staan van een land vol met economische en sociale problemen. Hij maakte direct duidelijk dat de sociale omstandigheden verbeterd zouden worden. Gekscherend noemden ze hem daarom al snel ‘de prins van de armen’.

De nieuwe koning wist de verziekte verhouding met de Riffijnen, die door zijn vader als ‘uitschot’ waren weggezet, te herstellen. Mohammed VI beloofde investeringen. Daar kwam weinig van terecht. Maar omdat hij vrijwel iedere zomer met zijn gezin vakantie in de Rif vierde, werd de infrastructuur wel verbeterd.

Lees ook: Marokko wil liefde voor het vaderland vergroten met dienstplicht

In 2004 liet de koning het familierecht vernieuwen: vrouwen mogen nu zelf hun partner kiezen én beslissen over echtscheiding. Daardoor kan hij nu de eerste koning van Marokko worden wiens huwelijk officieel wordt ontbonden.

Het leek zo mooi toen Mohammed VI op 21 maart 2002 trouwde met Lalla Salma, een burgervrouw uit Fez. Voor het eerst werd een echtgenote van de koning aan de bevolking van Marokko gepresenteerd. Het echtpaar kreeg een zoon, Moulay Hassan, en een dochter, Lalla Khadija. Prinses Lalla Salma stond bij de buitenwereld symbool voor de moderne Marokkaanse vrouw, zonder hoofddoek. Maar er lijkt een kink in de kabel te zitten: prinses Lalla Salma werd in oktober 2017 voor het laatst in het openbaar gezien. Diverse media speculeerden over een scheiding.

Mohammed VI, wiens vermogen wordt geschat op circa twee miljard euro, toont zijn rijkdom met trots en is niet van plan dat aan de bevolking te schenken. Hij houdt ervan op jetski’s in zee te varen, in sportauto’s te rijden en extravagante kleding te dragen. ‘M6’ heeft in Marokko in vrijwel alle grote steden een paleis ter beschikking, maar het liefst rust hij uit op zijn kasteel in het Franse Betz, zestig kilometer van Parijs. In de eerste helft van 2018 was hij een maand in Marokko.

Arabische Lente

Toen in het voorjaar van 2011 protestbewegingen in de Arabische wereld de kop opstaken, ontkwam ook Marokko niet aan de ‘Arabische Lente’. Mohammed VI werd gedwongen zijn burgers meer rechten te geven. Dat deed hij mondjesmaat.

Eind oktober 2016 kwam in de Rif de aloude onvrede weer naar boven na het overlijden van Mohsin Fikri, die in een vuilniswagen werd vermorzeld toen hij een afgenomen partij zwaardvis wilde redden. Zijn dood stond voor de Riffijnen symbool voor de onderdrukking door de overheid. De straten van Al Hoceima vulden zich maanden lang met vreedzame protesten tegen de corrupte politici.

Lees ook: Marokkanen uit de Rif pikken het niet meer

De stemming sloeg om toen volksleider Nasser Zafzafi verhaal ging halen na een vrijdagsgebed in de moskee. Zijn arrestatie en die van anderen volgden. „Zafzafi betrad het religieuze domein: een koninklijk domein. En daarmee overschreed hij een rode lijn die bij iedere Marokkaan bekend is”, zegt De Mas.

De onrust verspreidde zich over het platteland en naar steden als Rabat en Casablanca. Riffijnen hoopten op steun van de koning, maar het bleef stil. Mohammed VI verbleef lang in Frankrijk, waar hij in februari van dit jaar een operatie onderging om zijn hartritme te stabiliseren. In eerste instantie leek hij zich drukker te maken om het imago van Marokko in het buitenland. Zo steunde hij de kansloze kandidatuur voor het WK voetbal van 2026 en probeert hij van Marokko een land van massatoerisme te maken. Ook dacht hij aan zijn zoon: kroonprins Moulay Hassan kreeg een privévliegtuig ter waarde van 55 miljoen euro.

Mohammed VI probeerde de kritiek af te wentelen op de regering. Bij toespraken presenteerde hij zich als de religieuze leider op wie iedere kritiek ongepast is. Een aantal ministers kreeg ontslag en partijleiders die hun leden niet in de hand hadden werden op het paleis ter verantwoording geroepen. Buitenlandse journalisten werd het werken onmogelijk gemaakt. Een nieuwe golf van protest stak op toen in juni tegen tientallen Riffijnen zware straffen werden uitgesproken. Leider Zafzafi kreeg twintig jaar cel.

Volgens De Mas staat Mohammed VI nu voor de vraag welke kant hij op wil. „Zijn vader reageerde in het verleden onmiddellijk. Die drukte met veel geweld opstanden de kop in. Mohammed VI zit anders in elkaar. Die lijkt niet bereid een kwart van zijn bevolking op te offeren voor de continuïteit van zijn koningschap. Hij houdt zijn eigen positie met steun van een groot deel van het volk het liefste intact. De Marokkanen weten ook dat met het wegvallen van de koning er pas echt een strijd om de macht zal ontstaan. Met uiterst ongewisse uitkomst.”