Nederland kampt met braindrain in artificiële intelligentie

„De leider in kunstmatige intelligentie wordt de leider van de wereld”, zei de Russische president Vladimir Poetin een jaar geleden. De bestuursvoorzitter van Google, Sundar Pichai, vond in zijn nieuwjaarstoespraak dit jaar de techniek „waarschijnlijk het belangrijkste waar de mensheid ooit aan heeft gewerkt. Ingrijpender dan, ik weet niet, vuur of elektriciteit.”

Het grote belang van zelflerende computers en aanverwante technologieën staat voor wereldleiders en topondernemers vast. Ondertussen is in Nederland juist een braindrain gaande in het vakgebied van de artificiële intelligentie (AI). Het vertrek van wetenschappelijk potentieel leidt tot slechter onderzoek en onderwijs. Hiervoor waarschuwen vier Nederlandse universiteiten bij een rondgang van NRC.

„Ik heb in ruim twintig jaar AI-onderzoek niet eerder deze gekte gezien”, zegt hoogleraar Holger Hoos van de Universiteit Leiden. „Er worden steeds meer toponderzoekers weggekaapt door bedrijven”, zegt de opleidingsdirecteur AI van de Universiteit van Amsterdam (UvA), Cees Snoek. „Het is zeker een issue”, zegt Mark Mietus, directeur van het Data Science Center van de Technische Universiteit Eindhoven. „Wij hebben acht vacatures, van universitair docent tot hoogleraar aan toe, die moeilijk te vervullen zijn.” Ook woordvoerder Roy Meijer van de TU Delft constateert dat het verloop in AI-gerelateerde vakgebieden groter is dan bij andere disciplines.

Exacte cijfers ontbreken, omdat faculteiten niet centraal bijhouden waar studenten en academisch personeel terechtkomen. Een compleet overzicht is lastig, omdat kunstmatige intelligentie een verzamelterm is voor uiteenlopende disciplines, waaronder machine learning, computer vision en neurale netwerken.

Van zoekmachines tot wapens

Technologiebedrijven en inmiddels ook sommige overheden, zoals die van China en de VS, zijn verwikkeld in een wereldwijde wedloop in kunstmatige intelligentie. De techniek kan worden gebruikt in uiteenlopende toepassingen: van zoekmachines tot medische diagnoses en van zelfrijdende auto’s tot autonome wapens.

Lees ook: Gaan computers mensen inhalen? Experts zijn het totaal oneens op topconferentie. „AI is slechts een betere vorm van statistiek.”

„De wedloop en bijbehorende slag om talent begint ten koste te gaan van de publieke kennisontwikkeling in Nederland en de rest van Europa”, zegt Holger Hoos. Britse topuniversiteiten luidden vorig jaar al eens de noodklok over de braindrain.

In Leiden zijn het volgens Hoos voornamelijk Amerikaanse technologiebedrijven die actief werven. „Het zijn de bekende namen: Google en zijn dochters DeepMind en Google Brain, en ook Amazon, Facebook, Microsoft, IBM en Nvidia.”

Ook in Amsterdam zijn het volgens Cees Snoek voornamelijk diezelfde bedrijven, plus Duitse bedrijven als Bosch en Volkswagen. Daarbij wordt de concurrentie met buitenlandse topuniversiteiten heviger.

Op de universiteiten merken ze dat op posities voor promovendi opvallend veel mensen uit andere vakgebieden solliciteren. „Die moet je dan eerst zelf nog intern opleiden voordat ze echt kunnen bijdragen”, zegt Hoos. In Amsterdam leidde het tekort aan geschikt wetenschappelijk personeel dit jaar zelfs tot een numerus fixus voor studenten. „We kunnen niet meer de kwaliteit bieden om de grote aantallen aanmeldingen aan te kunnen”, zegt Cees Snoek. „Dat terwijl de vraag enorm is. Dat baart extra zorgen voor de toekomst van het vakgebied.”

Google erkent dat er concurrentie is om AI-talent. „Maar we werven breed, dus niet specifiek op universiteiten”, zegt woordvoerder Cindy Penders. „We geven jaarlijks wereldwijd subsidies aan meer dan 250 academische onderzoeksprojecten en ondersteunen tientallen promovendi.” Ook een woordvoerder van Facebook meldt dat het concern samenwerkt met universiteiten en dat het bedrijf bijvoorbeeld ook een promotieplek op een Europese universiteit financiert.

Lees ook over een recent onderzoek waarin DeepMind een belangrijke rol speelde: Googles AI verslaat oogartsen in het stellen van diagnoses

Cees Snoek van de UvA vindt dat echter niet genoeg: „Het geldt niet alleen voor Google en Facebook. De hele industrie zou meer moeten nadenken over de lange termijn. Je kunt niet onbeperkt faculteiten leeghalen, de talentenstroom droogt dan vanzelf een keer op.”

Een ander door de universiteiten genoemd probleem is de beperkte speelruimte met salarissen. Beloningen voor bijvoorbeeld promovendi zijn landelijk vastgesteld en universiteiten mogen niet zomaar veel meer geld bieden. En dat bemoeilijkt de concurrentie op het terrein van wetenschappelijk talent met het bedrijfsleven. De salarissen die de grootste technologiebedrijven bieden, zijn veel hoger dan die aan universiteiten. In sommige AI-vakgebieden liggen de startsalarissen bij bedrijven ruim boven een ton per jaar.

En de bedrijven bieden niet alleen veel meer geld, maar ook andere voorwaarden die voor talent aanlokkelijk zijn. Voor interessante nieuwe toepassingen van AI zijn veel data nodig. En de grote techbedrijven zoals Google en Facebook bezitten meer data dan welke andere instelling ter wereld dan ook. Daardoor zijn zij ook inhoudelijk interessanter voor onderzoekers dan vergelijkbare plekken bij academische instellingen.

„Ik vrees dat deze bedrijven zeker de komende vijf à tien jaar een groot voordeel houden op de universiteiten, zegt hoogleraar Holger Hoos. „Ik heb niet de indruk dat dit probleem door Europese politici goed wordt ingeschat.”

Eerder dit jaar kwamen er vanuit verschillende hoeken visies, investeringen en brandbrieven die de digitale achterstand van de EU op de VS en China adresseren. Maar is dat genoeg om het tij te keren? Lees ook: EU dreigt digitale kolonie te worden

Oprichten van topinstituten

Er wordt wel gewerkt aan oplossingen, bijvoorbeeld door het oprichten van topinstituten die talent moeten vasthouden. De UvA heeft een samenwerking met de Amerikaanse chipreus Qualcomm en het Duitse Bosch voor AI-onderzoek. Holger Hoos van de Universiteit Leiden werkt aan de oprichting van een nieuw netwerk van Europese topinstituten, Claire geheten, om het tij te keren.

De Europese Commissie kondigde eerder dit jaar een strategie aan voor het behouden van talent voor AI. Ook de Franse president Macron kondigde in april dit jaar een plan aan om zijn land voorop te laten lopen. Veel landen hebben vergelijkbare plannen. Maar in Nederland is zo’n AI-strategie er nog niet.