Een artistieke ode aan natuurkundige grootheden

Het is sierlijk en vreemd wat Anouk Sijben maakt. Op de examenexpositie van de Academie Beeldende Kunsten Maastricht stonden haar meubelgrote creaties opgesteld alsof het wetenschappelijke apparaten waren, met grote lenzen, draaibare beugels van keurig afgewerkt metaal en glazen compartimenten. „Flux/ Een ode aan de grootheden”, had ze er op de grond met plakletters bij geschreven. Wat het vermoeden van iets wetenschappelijks versterkte, al werd het er niet echt duidelijker van.

„Veel komt voort uit functie”, legt Anouk Sijben (24) later uit. De grootheden waaraan ze een ode brengt zijn natuurkundige grootheden: luchtvochtigheid, temperatuur en luchtdruk. En ze heeft zich inderdaad laten inspireren door meetinstrumenten van vroeger.

Het eerste apparaat dat je op haar expositie ziet is meteen fascinerend. Het is 1,5 meter hoog, zo’n 80 centimeter breed en 30 centimeter diep. Aan de bovenkant zitten metalen balkjes die glimmen als koper. Het apparaat heeft een platte schijf van een witte kunststof die als een soort globe in een beugel hangt. Een dunne draad verbindt die schijf met een ingenieus systeem van katrollen waarboven als gitaarsnaren vier maal vijf draadjes zijn gespannen. Je moet het zien, wil ik maar zeggen. Al heb je dan nog steeds geen idee waar het over gaat.

„Dat object werkt op luchtvochtigheid”, zegt Sijben. „De draad wordt langer als de luchtvochtigheid stijgt en krimpt als die daalt. Het gaat om heel kleine waardes en daarom heb ik gezocht naar een manier om de uitslag te vergroten. Dat is het systeem met de katrollen. Als die snaren krimpen of uitrekken brengen ze via de draad de lens in beweging. Daardoor verschuift ook het brandpunt daarvan dat gericht is op een aluminium element in de platte glazen container van het Luchtdrukobject. Het aluminium zet uit, maar het volume van de container blijft gelijk, dus neemt de druk toe.”

En dat heeft, kort gezegd, weer invloed op een schijfje dat zo geijkt is dat het zinkt als de druk toeneemt. En als het zinkt, onderbreekt het schijfje het licht dat onderweg is naar het derde en mooiste object, gewijd aan de grootheid temperatuur. Dat heeft opnieuw een lens maar ook een ovaal glazen aquarium vol zoutkristallen en een langwerpig bos van stekelige ijzerdraadjes op een speksteen.

„Via de lens schijnt het zonlicht op een steen”, legt Sieben uit. „Die steen voert de warmte naar Peltier-elementjes die het temperatuurverschil omzetten in stroom. In theorie zou meer dan genoeg stroom moeten ontstaan om het ventilatortje van het Temperatuurobject aan te drijven.”

En dat ventilatortje heeft ook nog een taak in het geheel. Sijben laat op een ingenieuze manier water condenseren in de glazen stolp van Temperatuurobject. Dat water druppelt via een kraantje in de baan van de ventilator die zo vochtigheid naar de draadjes van het Luchtvochtigheidsobject blaast. De cirkel is rond.

„In theorie”, zei Sijben met nadruk. „Alle elementen en processen zijn afzonderlijk getest en ik weet dus dat ze werken. Maar voor de samenvoeging van de drie objecten heb ik nog wat finetuning nodig.”

Het achterliggende thema van de installatie is ‘verandering’, zegt Sijben. „Die wilde ik teweegbrengen zonder een menselijke hand en op een zo analoog mogelijke manier. Het is een podium voor de drie grootheden. Ik vind het belangrijk dat mensen kunnen zien hoe het natuurkundig ongeveer werkt en dat ze er nieuwsgierig van worden.”

Sijben heeft alles helemaal zelf gebouwd, behalve de glazen stolp van het Temperatuurobject. „Maar ik heb wel meegewerkt aan het maken van de mal daarvoor. Ik heb zelf gelast, gefreesd en gedraaid.”

Ze wil absoluut door met dit project, zegt Sijben. Met hulp van ingenieurs wil ze de objecten verder uitwerken en optimaliseren. En nieuwe maken. „Er zijn naast luchtvochtigheid, temperatuur en luchtddruk nog meer natuurkundige grootheden. Met wind wil ik bijvoorbeeld graag iets doen.” Een locatie heeft ze ook al: de boerderij van haar opa en oma. „De dieren zijn er niet meer, maar de schuren wel en daar ben ik mijn werkplaats aan het maken.”