Ik schaam mij niet meer voor gelukszoekers

Vroeger schaamde ik mij voor televisiebeelden van jonge Afrikaanse gelukszoekers. Ik was een eerstejaars student in Amsterdam. Het aantal zwarte studenten op de universiteit was net als nu op een hand te tellen. Net als mijn studiegenoten had ik een Nederlandse DigiD, maar onze belevingswereld verschilde enorm. Terwijl zij omringd werden met succesvolle mensen die in vele opzichten op hen leken, werd ik geconfronteerd met beelden van wanhopige Afrikaanse jongeren in de Middellandse zee. Zo wanhopig dat ze bereid waren om hun leven op te offeren. Ik identificeerde mij met deze wanhoop. Zij leken immers op mij. Daarom werd ik achterdochtig als iemand mij in een willekeurig gesprek vroeg hoe ik naar Nederland was gekomen. Was dit soms een verkapte manier om erachter te komen of ik ooit een zogenaamde ‘bootvluchteling’ was?

Wij zijn jaren verder, ik ben wat gaan lezen en mijn vertrouwde schaamte heeft plaats gemaakt voor nederigheid. Nederigheid omdat ik weet dat de kansen die ik in Nederland heb vanzelfsprekend lijken, terwijl slimmere leeftijdsgenoten bereid zijn om daarvoor te sterven.

Bij de afgelopen EU-top hebben Europese leiders afgesproken om ‘ontschepingsplatforms’ in Noord-Afrika op te richten, waar migranten die op zee worden opgepikt naartoe gebracht zullen worden. Daarnaast gaat de EU Afrikaanse landen ‘belonen’ die meewerken aan het stoppen van illegale migratie. Het is een volgende stap op het pad dat sinds 2015 wordt bewandeld. Want sindsdien gebruikt de EU allerlei trucjes om haar grens te versterken en te externaliseren. Dat laatste vertaalt zich in een ruilhandel tussen de EU en landen als Mali en Libië. Deze landen zetten alle middelen in om Afrikaanse jongeren te weerhouden naar Europa te emigreren – in ruil voor Europees geld. Met succes. Volgens de Internationale Organisatie voor Migratie is de illegale immigratie naar de EU sinds oktober 2015 met maar liefst 95 procent gedaald.

Volgens analisten is dit restrictieve migratiebeleid te verklaren door de opkomst van populistische en nationalistische politiek op het Europese continent. Als dat klopt hebben wij met een interessante tegenstelling te maken. Populisten en nationalisten die hun grenzen willen beschermen versus Afrikaanse gelukzoekers die het bestaan van grenzen juist ontkennen – zowel ideologisch als fysiek.

De Senegalese schrijfster Fatou Diome vergelijkt Afrikaanse gelukszoekers in een van haar gedichten met de baby die aan het zwaard van koning Salomo werd voorgelegd. Voor wie op de hoogte is van alle WK-perikelen maar tekortschiet in ABK (Algemene Bijbelkennis), een introductie: toen twee vrouwen elk beweerde de moeder van een baby te zijn, gaf koning Salomo het bevel om het kind doormidden te snijden en beide vrouwen de helft te geven. Terwijl de eerste vrouw met het besluit instemde, smeekte de tweede vrouw om het leven van het kind te sparen. En zo wist de koning van wie het kind was.

Jonge Afrikaanse gelukszoekers willen niet bij welke moeder dan ook behoren. In haar eerste roman Le ventre de l’atlantique beschouwt Fatou Diome migratie als een vorm van bevrijding. Een individuele keuze om beknellende familiebanden en sociale controle te ontvluchten, om elders een invulling aan je eigen leven te geven.

Anders dan ik aanvankelijk dacht zijn Afrikaanse gelukszoekers niet wanhopig. Ze zijn juist hoopvol. Zij zijn ontdekkingsreizigers, die niet zullen opgeven totdat ze met hun eigen ogen zien wat zich aan de overkant van de zee bevindt.

We kunnen daarom met stevige grenzen en lange dijken Afrikaanse gelukzoekers fysiek buiten Fort Europa houden – maar het is de vraag of wij erin zullen slagen om hun geest en levenslust tegen te houden. Ik schaam mij niet meer voor ze. Ik voel me nederig als ik aan hun heldhaftigheid denk.