De rommelige aanloop naar de benoeming van Femke Halsema

Waar hebben ze deze keer gezeten? In een hotel in Drenthe? Op een conferentieoord in Limburg?

Acht jaar geleden ontbood de Amsterdamse vertrouwenscommissie de kandidaat-burgemeesters in de omgeving van Groningen, tweehonderd kilometer van de hoofdstad. De uitnodiging voor het gesprek kwam „heel kort van tevoren”, herinnert Annemarie Jorritsma zich.

Jorritsma (VVD), destijds burgemeester van Almere, was één van de kandidaten die op gesprek mochten komen. „Ik ben daar toen in m’n eigen auto heengereden, dus niet met mijn chauffeur. Zodat niemand ervan kon weten.” Jorritsma werd uiteindelijk voorgedragen als burgemeester, maar de raad koos voor de nummer twee, Eberhard van der Laan.

Ook nu is de benoeming van de burgemeester omgeven met de grootste geheimzinnigheid. Niemand die weet waar de sollicitatiegesprekken hebben plaatsgevonden. Wel zijn er aanwijzingen dat er schot zit in de zaak. Kandidaten die niet op gesprek zijn uitgenodigd, ontvingen deze week een brief. Op het Amsterdamse stadhuis houden ze er nu rekening mee dat de burgemeester al volgende week bekend zou kunnen worden. Eerder werd nog uitgegaan van half juli.

Het loopt niet zo soepel

Duidelijk is ook dat het niet zo soepel loopt in de vertrouwenscommissie, die straks twee kandidaten voorlegt aan de raad, in een geheime stemming. Een maand geleden heropende de commissie in samenspraak met de commissaris van de koning van Noord-Holland, Johan Remkes (VVD), de sollicitatieprocedure omdat er onvoldoende „benoembare kandidaten” zouden zijn. Een ongebruikelijke stap, die leidde tot kritiek: schadelijk voor kandidaten die al hadden gesolliciteerd.

Ook deed voorzitter Johnas van Lammeren (Partij voor de Dieren) aangifte wegens lekken: in De Telegraaf stonden details over de werkwijze van de commissie. Het OM had deze vrijdag nog niet besloten of de rijksrecherche zou worden ingeschakeld, maar de politie heeft al een vooronderzoek gedaan. Erg goed voor het clubgevoel in de commissie zal dat niet geweest zijn.

Dat het zo rommelig verloopt is niet vreemd, zeggen bronnen in de Stopera, als je bedenkt hoe onervaren de twaalfkoppige commissie is: de helft van de leden zit pas sinds maart in de gemeenteraad. Normaal is dit een klus voor de fractievoorzitters, maar die moesten onderhandelen over een nieuw college – en wilden elke schijn van beïnvloeding vermijden.

Wie wórdt de nieuwe burgemeester? Er hebben zich 85 kandidaten gemeld, van wie er veertien ervaring hebben in het openbaar bestuur. In de Stopera gaan ze er nog altijd van uit dat Femke Halsema (GroenLinks) de belangrijkste kandidaat is. Ze is vrouw – een diepe wens van de politiek leiders in Amsterdam. Ze is links, net als de meerderheid van de gemeenteraad. Ze is lid van de grootste partij in de raad. En ze heeft zich gemeld, zoveel is duidelijk: gevraagd of ze heeft gesolliciteerd, geeft ze al tijden ontwijkende antwoorden.

Een belronde langs andere gegadigden levert hetzelfde beeld op: Halsema is dé gedoodverfde kandidaat. Het is een kwestie van elimineren. Bij D66, de tweede partij van Amsterdam, hebben ze geen zware kandidaat. Vrijwel alle bestuurlijke toppers zitten in het kabinet, partijleider Alexander Pechtold heeft nul affiniteit met de hoofdstad omdat hij afkomstig is uit de regio Rotterdam. Blijft over: NS-topman en oud-minister Roger van Boxtel, die acht jaar geleden ook in de race was. Maar hij heeft niet gesolliciteerd, zo zegt hij desgevraagd.

De PvdA, die sinds de oorlog alle burgemeesters van Amsterdam leverde, heeft wel kandidaten. Oud-wethouder Carolien Gehrels heeft vrijwel zeker gesolliciteerd. Hetzelfde geldt voor Bernt Schneiders, voorheen burgemeester van Haarlem. Ex-wethouder Rob Oudkerk deed het zelfs in alle openbaarheid. Ook gaat de naam rond van oud-senator Joyce Sylvester.

PvdA-kanshebber is er niet bij

Maar de vraag is of de partij met vijf zetels in raad nog aanspraak kan maken op het burgemeesterschap. En de grootste PvdA-kanshebber, Wouter Bos, laat weten niet te hebben gesolliciteerd – ook niet nadat de procedure werd heropend. Hetzelfde geldt voor oud-minister Jet Bussemaker, die onlangs een baan aanvaardde als hoogleraar in Leiden.

De VVD krijgt weinig kansen toegedicht in het linkse Amsterdam. Onno Hoes, oud-burgemeester van Maastricht, heeft zich vermoedelijk gemeld. Hij loopt ondanks bewezen bestuurderskwaliteiten waarschijnlijk aan tegen het hoofdstedelijk chauvinisme: geen aantoonbare band met de stad.

Twee bestuurskanonnen van de VVD, Jeanine Hennis en Edith Schippers, hebben niet gesolliciteerd. Hetzelfde geldt voor de partijloze topadvocaat en KLM-bestuurder Marry de Gaay Fortman.

Blijft over: GroenLinks. En daar is Halsema de belangrijkste kandidaat. Of haar voormalige mentor Paul Rosenmöller in de race is, is onbekend. Maar oud-wethouders Andrée van Es en Maarten van Poelgeest hebben geen brief gestuurd, net zo min als Tweede Kamerlid Bram van Ojik.

Zo leiden alle wegen naar Halsema. Tenzij een scenario klopt dat rondgaat in Amsterdamse kringen: een transfer van de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb naar de hoofdstad. Alleen: deze overstap lijkt hoogst onwaarschijnlijk. Tijdens een interview in de Rotterdamse zaal Worm, twee weken geleden, zei Aboutaleb dat hij niet gesolliciteerd heeft. „Ik weet niet of ik Amsterdam als een promotie zou moeten zien.”

Correctie 23/6/2018: in een eerdere versie van dit artikel stond dat Alexander Pechtold een geboren Rotterdammer is. Dat is niet juist, Pechtold werd in Delft geboren en groeide op in de buurt van Rotterdam. Het artikel is aangepast.