Iedereen heeft het ineens over reizen per trein

Zo groot is mijn invloed op het milieu niet, dacht bioloog Linda van Roij twee jaar geleden nog. Ik ben vegetariër, ik let op wat ik koop – ik draag mijn steentje bij. Totdat ze op een dag uitrekende dat haar vliegreizen min of meer de helft van haar ‘klimaatimpact’ bedroegen: als iedereen zo zou leven als Van Roij, zouden er drie wereldbollen nodig zijn; zonder vliegen maar 1,2. „Toen begon het wel te knagen.”

Toch vloog ze nog door: ze maakte nog twee verre reizen, onder andere naar Australië. „Er was een nichtje geboren bij familie.”

Eind 2017 besloot ze: volgend jaar zou ze geen enkele keer het vliegtuig pakken. Ze besefte dat het niet meer kon. „Alles wat ik deed in het dagelijks leven voor een beter milieu werd door het vliegen eigenlijk tenietgedaan.”

Het debat over de invloed van vliegen op het milieu is het afgelopen half jaar echt op gang gekomen. In de media gaat het regelmatig over de trein als alternatief voor het vaak zeer goedkope vliegtuig, en ook politici en topmannen van spoorbedrijven zorgen met goed getimede uitspraken voor een constante buzz rondom het onderwerp. Woensdag nog bepleitten KLM-topman Pieter Elbers en Roger van Boxtel van NS in NRC voor betere Europese treinverbindingen.

Op kortere afstanden zou niet het vliegtuig maar de trein de eerste keus moeten zijn, schrijven de topmannen van NS én KLM, Roger van Boxtel en Pieter Elbers, in een opiniestuk in NRC.

Tegelijkertijd ziet een reisbureau als Treinreiswinkel dat meer mensen deze zomer een treinreis overwegen. Directeur Helmut Brall zegt af te stevenen op een kwart meer boekingen dan de 130.000 van 2017. „We hebben extra mensen aangenomen”, vertelt hij. Hij zegt ongeveer één keer per dag mails te krijgen van mensen die expliciet niet met het vliegtuig op vakantie willen dit jaar. Van Roij heeft voor deze zomer precies zo’n plan: ze gaat per trein naar Engeland, op wandelvakantie.

Proefschrift

Waar komt die omslag in de publieke opinie vandaan? En hoe groot is die?

Wie media terugleest en praat met mensen die het debat hebben gevolgd, komt uit op twee belangrijke momenten. Allereerst de verdediging van het proefschrift van lector duurzaam toerisme Paul Peeters. Hij vertelde op 15 november bij zijn promotie aan de TU Delft over zijn ontdekking dat de klimaatdoelen van Parijs onhaalbaar zijn wanneer we ons vlieggedrag niet drastisch veranderen. Het persbericht van de universiteit haalde tientallen kranten en tv-programma’s. Peeters zelf schoof aan bij Buitenhof.

„Ik had al die aandacht eigenlijk niet verwacht”, vertelt de onderzoeker telefonisch vanuit de trein. Twee dagen lang hing hij aan de telefoon met verslaggevers. „Met dat onderzoek ben ik elf jaar bezig geweest. Tussenresultaten die ik meldde, leverden niet veel op.” Hij denkt dat de aandacht deels te verklaren valt doordat het onderzoek toevallig op een goed moment verscheen. „Het was ten tijde van de klimaatconferentie in Bonn en er woedde net een hevige discussie over vliegveld Lelystad.”

Een dag na bekendmaking van Peeters’ onderzoek zei ProRail-baas Pier Eringa dat de trein uit milieu-overwegingen meer moet concurreren met het vliegtuig. Hij deed dat bij zijn aantreden als voorzitter van de brancheorganisatie voor Europese spoorbeheerders. Ook deze uitspraken haalde veel media. Was dat toevallig afgestemd met Peeters? Nee, zegt de lector. „Maar als je in boeken over communicatie kijkt, moet je het zo doen.”

Vanaf november verschijnen er steeds vaker artikelen over het onderwerp: het AD interviewt een treinfanaat die mensen wil overtuigen om met de trein op vakantie te gaan. Nieuwssite treinreiziger.nl brengt naar buiten dat vijftien extra treinen vliegveld Lelystad overbodig kunnen maken.

Dat het debat zo’n vlucht neemt, heeft hoofdredacteur van treinreiziger.nl Hildebrand van Kuijeren enigszins verrast. Hij denkt net als Peeters dat de tijd er misschien rijp voor was. Zo werd ook de Eurostar van Amsterdam naar Londen geïntroduceerd en dat leverde weer aandacht op voor internationale treinreizen.

Nog geen gedragsverandering

De vraag is wel: wat schieten we ermee op? Aandacht voor een kwestie betekent nog geen gedragsverandering. Enkele duizenden nieuwe boekingen bij de treinreiswinkel vallen voorlopig in het niet bij het aantal vliegvakanties: in drukke vakantieperiodes verwerkt Schiphol enkele honderdduizenden passagiers per weekend.

Van Kuijeren en Peeters benadrukken dat dit een begin is. „Voorlopig is dit nog geen massaal verschijnsel”, zegt Peeters. „Uit onderzoek naar vlieggedrag blijkt dat veel nodig is om mensen hun gedrag te laten aanpassen. Het is vaak: ik ga één keer per jaar en verder moet je niet zeuren.” Linda van Roij: „Het is een luxe die je jezelf toe-eigent.”

Wat niet betekent dat er geen maatschappelijk verandering kan optreden. De auto wordt volgens Peeters bijvoorbeeld minder populair onder jongeren. En een petitie voor een snellere trein van Amsterdam naar Berlijn leverde deze week meer dan 15.000 handtekeningen op.

Het treinverkeer tussen Nederland en Duitsland moet verbeteren, vindt de Tweede Kamer. Maar Duitsland heeft andere prioriteiten.

Topman Roger van Boxtel van NS zet voorlopig in op één snellere trein per dag omdat het moeilijk blijkt de rest ook te versnellen. Dat is geen uitzondering: snelle internationale verbindingen komen tot nu toe moeilijk tot stand, omdat spoorbedrijven vaak zeer op hun eigen land gericht zijn.

Mensen zien volgens de onderzoeker heel goed dat er iets niet klopt. Uit onderzoek van tv-programma EenVandaag bleek dat meer dan de helft van de mensen vindt dat een belasting op luchtvaart redelijk is.

Ander essentieel punt: voorlopig duurt het meestal langer om op (zon)bestemming te komen met de trein. Uit een wedstrijd van treinreiziger.nl eerder dit jaar bleek dat je voor 150 euro per trein op en neer kuntnaar Oost-Oekraïne en Zuid-Italië. Maar zoiets duurt wel een paar dagen.

Onderzoeker Peeters – van oorsprong vliegtuigbouwkundige – vliegt zelf zelden. Hij is net terug van een conferentie in Zuid-Italië – heen en terug op een Interrailpas. De reis kan hem niet lang genoeg duren: een beetje werken, lezen „En door de Alpen rijden blijft altijd een feest.”