De Amerikaanse president Donald Trump heeft er klaarblijkelijk grote moeite mee het fijne onderscheid tussen vriend en vijand in het oog te houden. Met de afkondiging van importtarieven – 25 procent op staal, 10 procent op aluminium – jaagt hij de Europese Unie, Mexico en Canada tegen zich in het harnas. Hij raakt daarbij niet alleen de welvaart van zijn bondgenoten, maar ook hun eergevoel.
Trump werkt niet volgens een verfijnde geopolitieke strategie. Hij wil zichzelf ensceneren als de krachtpatser die de nationale eer redt in een wereld waarin iedereen er op uit is de hardwerkende Amerikanen een loer te draaien. Hij weet dat dat verhaal het bij een deel van het electoraat goed doet. Dat daarbij bondgenootschappelijke relaties die decennia oud zijn verder beschadigd raken, doet er niet toe.
Dat het nog maar zeer de vraag is of de maatregelen in het economische belang van de Verenigde Staten zélf zijn, is ook ondergeschikt aan ‘Trump first’. De staalprijs in de VS steeg alleen al op basis van de dreiging van het conflict en volgens één Amerikaanse berekening kan de handelsoorlog de VS een half miljoen banen kosten. Toonaangevende Republikeinen keurden de maatregelen dan ook af.
Amerika’s bondgenoten hebben represailles in het vooruitzicht gesteld evenals een formele klacht bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO). De Europese strafheffingen worden, conform de regels van de WTO, gefaseerd ingevoerd en het duurt ook nog even voordat de Europese besluitvorming rond is. De Amerikanen zeggen dat ze nog open staan voor gesprekken. Het is te hopen dat het alsnog tot een vergelijk komt en een economisch uiterst schadelijke escalatie kan worden afgewend. Van een volwassen handelsoorlog wordt iedereen alleen maar slechter.
De heffingen zijn niet de eerste Trump-actie die een wig drijft tussen Europa en de VS. Na Trumps vertrek uit het klimaatverdrag, zijn kritiek op de lage Europese defensieuitgaven en de ruzie over de Iran-deal was de relatie al tot het uiterste gespannen. Europa moet leren leven met een onbetrouwbare vriend. De Europese reactie op de heffingen was zelfbewust en streng. Het is zaak dat Europa Trump beheerst en eendrachtig tegemoet blijft treden.
En daar ontstaat direct al een groot probleem. Want de nu zo noodzakelijke eenheid van de Europese Unie wordt danig op de proef gesteld met de komst van een anti-Europees kabinet in Italië en politieke veranderingen in Spanje door het gedwongen aftreden van premier Rajoy. Het gaat hier in grootte om de vierde respectievelijke vijfde economie van de Europese Unie als het Verenigd Koninkrijk nog wordt meegerekend.
In Spanje lijken de strubbelingen zich vooralsnog te beperken tot een intern politiek probleem als gevolg van de door corruptie affaires geplaagde conservatieve partij van inmiddels ex-premier Rajoy. Vervroegde verkiezingen zijn niet voorzien nu met een vloeiende door het parlement gesteunde beweging de socialist Pedro Sánchez de leiding heeft overgenomen. Maar de vraag is of hij de rust zal weten te bewaren.
Ernstiger, vanuit de Europese Unie bezien, is de situatie in Italië. Na de nodige tournures treedt daar nu toch de coalitie van de Vijfsterren beweging en Lega aan. Het betekent het eerste kabinet in de Europese Unie dat louter uit populisten bestaat. De uitgesproken anti-Europeaan en door president Mattarella geblokkeerde Paolo Savona is vervangen door Giovanni Tria, die ‘alleen maar’ kritisch is over het door Brussel gedicteerde bezuinigingsbeleid. Savona zal zich als minder invloedrijk minister van Europese Zaken vooral verbaal kunnen laten gelden.
Hoe het beleid zich in Italië zal ontwikkelen moet uiteraard nog blijken. Als het al tot ontwikkelen komt. Veel onderling vertrouwen tussen de coalitiepartijen is er niet. Aan de andere kant zal het niet de eerste keer zijn dat een ‘onmogelijk’ geachte combinatie juist om die reden stand weten te houden. Met Brussel als gemeenschappelijke vijand zal de „regering van verandering” aan de slag gaan. En dan is het aan de Europese Unie om Italië met zijn immense staatsschuld aan de begrotingsregels te houden.
Griekse taferelen dreigen maar dan wel met een veel groter land dat ook nog eens tot de zes oprichters van de Europese Unie behoort. De Europese Unie heeft de wind weer in de zeilen zei voorzitter Jean-Claude Juncker van de Europese Commissie negen maanden geleden optimistisch. Dat lijkt maar voor heel even geweest.