Europa hoopt toch nog op deal met Trump

Bonen. Pindakaas. Sinaasappelsap. Whisky. Sigaren. Pruimtabak. Zeilboten. Motoren. Zomaar een greep uit de officiële EU-lijst van Amerikaanse producten waarvoor mogelijk importheffingen komen. Het liefst had de Europese Commissie de lijst diep onderin een la gelaten, maar door Trump moet hij er nu uit.

Donderdag maakte de Amerikaanse president bekend dat er, na eerder uitstel, toch heffingen komen op staal en aluminium uit Europa. De EU kondigde onmiddellijk tegenmaatregelen aan: alle handelsschade zal worden gecompenseerd door financiële drempels op te werpen voor Amerikaanse producten. Een steekspel dat kan ontaarden in een lelijke handelsoorlog, nota bene tussen twee historische bondgenoten.

Het gaat intussen om veel meer dan pindakaas, staal of bonen. Trump stelt door zijn eenzijdige acties een hele internationale overlegcultuur ter discussie, het idee kortom dat conflicten beter kunnen worden gekanaliseerd en opgelost via overlegstructuren als Wereldhandelsorganisatie WTO of de Verenigde Naties. Eerder legde hij al afspraken naast zich neer over het tegengaan van klimaatverandering en over het nucleaire programma van Iran.

Regels

De EU zweert bij overleg en regels, is daar zelf ook het product van, en beziet dan ook met stijgende verbazing hoe Trump er bewust op uit lijkt om onvoorspelbaarheid en onzekerheid te kweken, precies die zaken die slecht zijn voor handel en economische groei. Eurocommissaris Cecilia Malmström (Handel) waarschuwde vrijdag tijdens een persconferentie voor „ernstige turbulentie op de internationale markten”. „Dit gaat banen kosten in Europa, maar óók in de VS”, zei de Zweedse, nadat ze Trumps maatregelen had afgedaan als „puur protectionisme”.

Ruwweg liggen er de komende weken en maanden drie scenario’s op tafel. In het eerste komt Trump tot inkeer. In het tweede escaleert de ruzie juist, omdat Trump als gebeten reageert op de Europese tegenmaatregelen, die ook nog eens gericht lijken op die Amerikaanse staten waar veel Trump-stemmers zitten. In het derde scenario raakt het handelsconflict ‘bevroren’. Het loopt niet verder uit de hand, maar wordt ook niet echt opgelost. Permanent knagende onzekerheid als nieuwe status quo.

De EU lijkt nog steeds te hopen op een vergelijk. Hoewel de tegenmaatregelen al zijn aangekondigd, zullen die op z’n vroegst op 20 juni van kracht worden, kondigde Malmström aan. Dat komt deels door het trage besluitvormingsproces in de EU en deels doordat de WTO-regels voorschrijven dat de eventuele schade eerst moet worden aangetoond. Maar de EU lijkt het ook niet erg te vinden om kalmpjes aan te doen: wie weet verandert Trump – zoals hij wel vaker doet – nog van mening.

Er is geen Amerikaans handelstekort

Clemens Fuest, Denktank IFO

Om Trump gunstig te stemmen kondigde Malmström vrijdag een opmerkelijke stap aan: de EU gaat bij de WTO niet alleen formeel klagen over de VS, maar ook over China. Volgens de EU is dat namelijk de echte boosdoener. De Chinezen produceren teveel staal, verpesten daarmee de markt voor anderen, en ze hebben lak aan intellectueel eigendom. De klacht wordt ingediend samen met Japan en, saillant genoeg: samen met de VS. „Een beetje paradoxaal”, gaf Malmström vrijdag toe.

Het tekent de Europese schizofrenie: enerzijds is er de sterke wens om principieel vast te blijven houden aan regels en om proportioneel terug te slaan. Anderzijds gaat Europa er ook niet met gestrekt been in, ondanks alle grote woorden van de afgelopen dagen, en probeert het de druk te verplaatsen naar China. Alles om escalatie te voorkomen. Trump heeft al gedreigd dat na de staalsector de Duitse auto-industrie aan de beurt is.

Lees ook: kan de EU haar eenheid bewaren in handelsoorlog?

Zijn argumenten zijn bekend. Hij moet ingrijpen om de strategisch belangrijke staalsector van zijn land te beschermen. Dat zou zelfs een kwestie zijn van nationale veiligheid – en als die in het geding is mag je volgens de WTO beschermende maatregelen nemen. Een argument dat zelfs door Amerikaanse bedrijven die in de EU actief zijn niet wordt begrepen. „De EU vormt geen nationaal veiligheidsrisico voor de VS”, aldus een pittige reactie donderdag van de Amerikaanse Kamer van Koophandel in Brussel. „Deze zet brengt het wereldwijde handelssysteem in gevaar.”

Scheef

Trump wijst ook op het scheve karakter van de handelsrelatie: de EU exporteert meer goederen naar de VS dan andersom: in 2017 was dit ‘handelsgat’ 153 miljard dollar groot. Met de importtarieven op Europees staal wil hij de balans naar eigen zeggen weer herstellen. Volgens de vooraanstaande Duitse denktank IFO is dit geklets. „Geloof het of niet, er is geen Amerikaans tekort”, schrijft IFO-baas Clemens Fuest in een deze week verschenen opiniestuk.

Ja, wel als je alleen kijkt naar de handelsstromen. Maar niet als je het héle plaatje in ogenschouw neemt, en ook kijkt naar wat Amerikaanse bedrijven via hun Europese dochterbedrijven aan omzetten boeken. Dan blijkt er sprake van een bijna perfect economisch evenwicht, zelfs licht in het voordeel van de Amerikanen.

Volgens Fuest blinken Amerikaanse bedrijven uit in ‘digitale businessmodellen’ (Amazon, Facebook) en in het vermarkten van ‘immateriële activa’ (patenten en merkrechten). Het soort activiteiten kortom dat je in de traditionele handelsbalans niet terugziet. „Het idee dat de VS minder profiteren van markttoegang tot de EU dan andersom is een fabeltje.”