De duizendknoopbrigade ploetert voort

Vier mannen in gele hesjes struinen door het struikgewas aan de rand van de Wilhelminabossen in Heelsum. Hier is op een oppervlakte van twintig vierkante meter de Japanse duizendknoop tot een meter hoogte opgeschoten. Gebukt of gehurkt trekken ze de planten uit de grond: met één hand onder aan de stengel proberen ze met een krachtige ruk zo veel mogelijk van de wortel naar boven te halen.

Ze zijn van de ‘duizendknoopbrigade’ in het Gelderse Renkum. Sinds 2016 bestrijdt hier een groep vrijwilligers in voorjaar en zomer de woekerende plantensoort. „Op de plek waar we nu zijn, proberen we te voorkomen dat dit bos straks vol staat met duizendknoop. Want waar de duizendknoop verschijnt, groeit niks anders meer”, legt coördinator Henny Tax uit.

Het verlies van „biodiversiteit” gaat Tax aan het hart. In zijn eigen buurt dreigde de vogelmelk te verdwijnen door de duizendknoop, een plant die van oorsprong niet voorkomt in Nederland. Het is een zogeheten ‘invasieve exoot’.

De duizendknoop is zo sterk dat hij wegdek, stoeptegels, bruggen en taluds kan beschadigen. De plant vormt ook een bedreiging voor dijken en oevers, zeggen deskundigen. Omdat ander groen geen kans meer heeft, kan het gebeuren dat in de winter, als de plant bovengronds is afgestorven, grond wegspoelt. Tax kent mensen met huizen waar de plant in de spouwmuur zit, of in de kruipruimte. „Als zij hun huis willen verkopen, hebben ze een probleem.”

De duizendknoop, die met zijn dikke, holle stengels een beetje op bamboe lijkt, is door het hele land te vinden. De plant heeft zich de laatste decennia snel kunnen verspreiden door het vele „gesleep” met grond door Nederland, voor woningbouw, voor de aanleg van wegen, stelt invasiebioloog Rob Leuven van de Radboud Universiteit. Ook „ondoordacht maaien” van bermen en groenstroken heeft volgens hem bijgedragen aan de verspreiding. Uit kleine stukken duizendknoop, zeker van de wortel, kan heel gemakkelijk een nieuwe plant groeien.

Wroetende varkens

Gemeenten proberen van alles in de strijd tegen de uitdijende duizendknoop: wroetende varkens, afdekken met folie, injecties met gif of heet water, maar dé oplossing is nog niet gevonden. In Amersfoort, waar de gemeente afgelopen najaar de stengels met het onkruidbestrijdingsmiddel glyfosaat heeft geïnjecteerd, zijn de stengels dit voorjaar, hoewel lager en dunner, de grond weer uitgeschoten. In Enschede, waar vorig jaar duizendknoop met heet water is besproeid, is dit voorjaar „nauwelijks verschil te zien”, meldt beheerder Jacques van den Hof.

In Oosterbeek worden sinds 2015 varkens ingezet. Negen bonte Bentheimers scharrelen daar rond op een omheinde groenstrook, pal naast het spoor. De trein raast voorbij, terwijl de varkens met hun snuit door de grond woelen. Het terrein is hier en daar kaal, maar er groeit nog altijd duizendknoop. Buiten de afzetting staat duizendknoop zover het oog reikt.

„De varkens zijn minder effectief dan gedacht”, zegt beleidsmedewerker André Menting van de gemeente Renkum. „Ze eten andere planten eerder dan de duizendknoop. Berenklauw vinden ze lekkerder. Bovendien worden ze bijgevoerd door de buren. Dat was ook de afspraak.”

De Stichting Probos, een organisatie voor duurzaam bos- en natuurbeheer, heeft de afgelopen vier jaar onderzoek gedaan naar de meest effectieve bestrijdingsmethode. De onderzoekers hebben gekeken naar de effecten van injecteren met glyfosaat, afdekken, uitgraven en veel maaien. Voor alle methodes geldt: „Je kunt de duizendknoop er hooguit mee onderdrukken en je moet ze vaak herhalen”, stelt hoogleraar Leuven. Menting: „Het ultieme middel is nog niet gevonden.”

Leuven pleit voor een ‘exotenvrij-verklaring’ voor grond die wordt verplaatst. De aarde zou gegarandeerd vrij moeten zijn van resten van de Japanse duizendknoop en reuzenbalsemien, nog zo’n woekeraar. Het maaisel van de duizendknoop zou apart moeten worden afgevoerd, vindt hij. Bij compostering moet het afval goed worden verhit. Voor particulieren geldt: gooi de duizendknoop niet in de groenbak, maar bij het restafval.

“Japanse duizendknoop verlaagt huiswaarde met 80 procent.” Dat zei de voorzitter van platform Stop invasieve exoten. Klopt dat?

De soort uitroeien lijkt onmogelijk. „We komen er nooit meer vanaf”, vermoedt Van den Hof. Leuven: „Laten we om te beginnen zorgen dat het probleem niet groter wordt en eerst de locaties aanpakken waar de plant leidt tot onveilige situaties en schade aan infrastructuur en natuur.”

Enschede blijft de plant onder meer besproeien met heet water. Amersfoort injecteert de stengels in het najaar opnieuw met glyfosaat. In Renkum gaan ze door met wroeten (de varkens) en wieden (de mannen). Tax: „We moeten volhouden.”