Doodsbedreigingen en dalende beurzen in Italiaanse crisis

Terwijl de econoom Carlo Cottarelli probeert – eigenlijk tegen beter weten in – een overgangsregering te vormen; terwijl het doodsbedreigingen regent tegen president Sergio Mattarella en voor dit weekeinde enorme demonstraties worden voorbereid; terwijl Luigi Di Maio van de Vijfsterrenbeweging zich afvraagt of hij niet is beetgenomen door zijn bondgenoot Salvini van de Lega – terwijl dit allemaal voor grote verwarring en beroering zorgt in Italië, gaan door de stijgende rente op staatsleningen en de dalende beurs overal alarmbellen af.

De 64-jarige Cottarelli, een econoom met decennialange ervaring bij het Internationaal Monetair Fonds, had dinsdagmiddag weer een gesprek met Mattarella, maar hij kon nog geen ministersploeg bekendmaken. Bijna niemand denkt dat een regering-Cottarelli een vertrouwensstemming (mogelijk vrijdag) overleeft. Lega en de Vijfsterrenbeweging hebben samen een meerderheid in de Italiaanse Kamer van Afgevaardigden en de Senaat. Ze zijn razend op president Mattarella, die zondagavond de benoeming van een anti-EU-minister en daarmee het kabinet blokkeerde. Salvini zei dat hij „woedend als een beest” is. Een aantal aanhangers van de twee populistische partijen gaat nog verder. Op sociale media wordt Mattarella bedolven onder dreigementen en wordt hij dood gewenst – sommigen suggereren dat de maffia een fout heeft gemaakt door (in 1980) zijn broer dood te schieten en niet hem.

Massaal protest aangekondigd

Voor komend weekeinde kondigden de twee partijen massale protesten aan. Di Maio roept zijn aanhangers op zaterdag, op de feestdag van de Republiek, naar Rome te komen, met de Italiaanse driekleur. Hij heeft de protestacties de hashtag ‘Mijn stem telt’ meegegeven. Ook in de formatie hebben de Vijfsterren steeds gezegd dat democratie inhoudt dat de president „de wensen van het volk” uitvoert en dus de lijst van ministers in zijn geheel had moeten aanvaarden.

De vader van Alessandro Di Battista, een voorman van de Vijfsterren, voerde de dreigende taal die zijn zoon vorige week had geuit nog een stapje verder door op Facebook hardop te fantaseren – naar analogie van de bestorming van de Bastille als begin van de Franse Revolutie – over een bestorming van het Quirinaal, het presidentiële paleis. Dit bericht werd veel gedeeld – al is het door Facebook inmiddels verwijderd.

Lega en Vijfsterrenbeweging trekken bij de protesten niet samen op. Di Maio heeft zijn aanhang opgeroepen naar Rome te komen. Salvini kondigde betogingen op verscheidene plaatsen in het noorden van het land aan. Opvallend is ook dat Salvini zich niet achter de roep van Di Maio om afzetting van president Mattarella heeft geschaard. Zijn prioriteit is de Italianen zo snel mogelijk opnieuw naar de stembus te laten gaan, in de hoop zijn gestegen populariteit te kunnen verzilveren.

Terugkijkend op de periode na de verkiezingen van 4 maart vragen ook aanhangers van de Vijfsterrenbeweging zich af of ze zich niet voor het karretje van Salvini hebben laten spannen. Na veel praten en een „regeercontract” stonden alle lichten op groen om samen te gaan regeren. Waarom heeft Salvini dan zo onwrikbaar vastgehouden aan de kandidatuur van de omstreden eurosceptische econoom Paolo Savona als minister van Economie? Er waren binnen zijn partij immers ook andere goede kandidaten.

Vanuit het Quirinaal is duidelijk gemaakt dat Mattarella open stond voor andere namen als minister voor Economie of voor andere ministersposten voor Savona. Ook de Vijfsterren zagen geen reden om tot het uiterste vast te houden aan Savona op Economie. Salvini wist dat hij door ieder compromis af te wijzen een kabinet onmogelijk maakte en zo aanstuurde op vervroegde verkiezingen.

Onrust op de markten

In een toespraakje dat hij hield nadat hij maandag rond het middaguur door Mattarella tot kandidaat-premier was benoemd, had Cottarelli geprobeerd de financiële markten gerust te stellen. Een regering onder zijn leiding zal „verstandig” omgaan met de overheidsuitgaven, zei hij. Cottarelli heeft vier jaar geleden een vorige Italiaanse regering geadviseerd over bezuinigingen.

Die bezwerende woorden hebben echter nog niet geholpen. Dinsdag reageerden de financiële markten opnieuw negatief op de ontwikkelingen in Italië. De beurs in Milaan eindigde met 2,65 punten in de min, het slechtste resultaat in Europa. Vooral de aandelen van banken, die veel Italiaanse schatkistpapieren in hun portefeuille hebben, deden het slecht. Het renteverschil tussen de Italiaanse en Duitse tienjarige staatsleningen, de zogeheten spread, stond dinsdagavond op ruim drie procentpunt. Twee weken geleden was de spread nog 1,3 procentpunt. Ieder procentpunt verschil betekent, met een totale schuld van ongeveer 2,3 biljoen euro, extra uitgaven voor de Italiaanse schatkist die ongeveer vijf miljard euro bedraagt.