Niet bang de staat voor de rechter te dagen

Op 24 juni 2015 behaalde Marjan Minnesma haar grootste overwinning. De klimaat- en duurzaamheidsorganisatie Urgenda waarvan zij directeur is, kreeg gelijk van de rechtbank in Den Haag: de staat moet meer doen om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren. Het klimaat is in gevaar en de staat beschermt zijn burgers onvoldoende tegen gevaarlijke opwarming. Deze maandag dient het hoger beroep.

Het was voor velen een verbijsterend vonnis. Advocaat Lucas Bergkamp noemde in een opiniestuk in NRC de uitspraak ‘een gevaar voor de rechtsstaat’. Volgens de vroegere VVD-leider Frits Bolkestein had de rechter zich verslikt in de trias politica. Wereldwijd werd het vonnis beschreven als een keerpunt in de milieurechtspraak – nooit eerder was een staat zo hard op de vingers getikt.

Het idee om een rechtszaak tegen de staat aan te spannen, kwam niet van Minnesma zelf. Advocaat Roger Cox schreef in 2011 het boek Revolutie met recht, over de mogelijkheden om klimaatbeleid af te dwingen via de rechter. „Toen Marjan dat hoorde dacht ze meteen: daar zit wat in”, vertelt Pier Vellinga, oud-hoogleraar Klimaatverandering en voorzitter van de stichting Urgenda.

Urgenda bestaat pas elf jaar, houdt kantoor in een onooglijk gebouw aan het IJ in Amsterdam-Noord, en heeft niet meer dan een stuk of vijftien vaste medewerkers. Hoe lukt het Minnesma om toch zoveel aandacht op haar organisatie te vestigen?

Marjan Minnesma werd geboren in 1966 in de Zaanstreek. De eerste keer dat ze actievoerde was tegen de onteigening van de boerderij van haar opa – die stond op de plek waar Zaanstad zijn nieuwe gemeentehuis had gepland. Minnesma houdt van het platteland, van de ruimte, vertelt ze in een biografie op de website van Urgenda. „Mijn hele familie was erg van de beestjes en de bijtjes.”

Ze overwoog een studie diergeneeskunde, totdat ze zich realiseerde dat daarvoor dierproeven onvermijdelijk waren. Dus werd het bedrijfskunde, gevolgd door filosofie en (milieu)recht.

Lees ook over de rechtszaak tegen Shell: ‘Laat rechter beslissen of Shell onaanvaardbare schade aanricht’

Ze heeft een „razendsnel intellect”, zegt Liesbeth van Tongeren, Kamerlid voor GroenLinks en een bondgenoot van Minnesma. „Een intelligente griet”, noemt duurzaam ondernemer en goede vriend Maurits Groen haar. „Mensen hebben geen weerwoord. Ze doet het met charme, altijd vriendelijk en correct. Maar ze is inhoudelijk compromisloos.”

„Ze werkt bizar hard”, zegt directeur Olof van der Gaag van de Nederlandse Vereniging voor Duurzame Energie (NVDE). „Je krijgt om half drie ’s nachts nog mailtjes van haar.” Ze heeft weinig slaap nodig, zegt ze zelf.

Professioneel milieuactivist

Na haar eerste baan bij Novem (een innovatie-agentschap van het ministerie van Economische Zaken) werd Minnesma op haar 32ste professioneel milieuactivist. Ze werd, opmerkelijk voor een buitenstaander, campagnedirecteur bij Greenpeace. Ze benoemde Diederik Samsom, die vijf jaar jonger is dan zij, tot teamhoofd klimaat en energie. En ze ontmoette er haar man Koos van den Berg, de huisadvocaat van Greenpeace. Hij verdedigt nu Urgenda in het hoger beroep.

Na drie jaar bij Greenpeace ging Minnesma werken bij de Vrije Universiteit, als manager bij het milieu-instituut van Pier Vellinga. Later had ze een vergelijkbare rol bij de Erasmus Universiteit.

Met hoogleraar Jan Rotmans bedacht Minnesma daar Urgenda. Ze vonden dat het na de theorie tijd werd voor actie. In de kroeg krabbelde Rotmans een plan op twee bierviltjes. „Die heeft ze nog steeds in haar tas”, vertelt hij. Ze schreven in 2007 een manifest over de ‘urgente agenda’ voor Nederland, dat verscheen als opiniestuk in NRC Handelsblad. „Minister Cramer van Milieu had het ingelijst boven haar bureau hangen.”

Het manifest riep op om een brede ‘duurzaamheidsbeweging’ te vormen, van ondernemers en milieuorganisaties, tot boeren („die samen uit mest energie voor het hele dorp maken”) en universiteiten. Met pijlsnelle veranderingen als doel. Er moest al in 2008 een nieuw deltaplan komen om met hoog water om te gaan. In 2012 alleen nog fossiel-vrije tuinbouwkassen. In 2017 tienduizend windmolens voor de Nederlandse kust. Enzovoort, tot een CO₂-neutraal Nederland in 2047. Die deadlines zijn niet gehaald. Maar inmiddels is Urgenda nog ambitieuzer: het wil volledig duurzame energie in 2030.

Zonnepanelen

Het eerste succes haalde Urgenda in 2010 met ‘Wij willen zon’, een collectieve inkoopactie voor zonnepanelen. Minnesma kreeg dat heel snel voor elkaar, vertelt Olof van der Gaag van de NVDE. „Zij bestelde gewoon in China containers zonnepanelen.” Het waren zoveel panelen, dat het transportbedrijf mankracht tekortkwam. Zelfs Minnesma’s moeder hielp mee met afleveren.

Die simpelheid ontbrak toen Urgenda tussen 2008 en 2010 tevergeefs probeerde de elektrische auto te stimuleren. Grote bedrijven en de rijksoverheid sloten zich aan, het dijde uit tot een aanbesteding voor duizenden auto’s – en uiteindelijk werd het plan door de tijdgeest ingehaald. Minnesma houdt een document bij over haar mislukkingen, „om van te leren”. De elektrische auto speelt daarin een belangrijke rol. Al die belanghebbenden noemt ze „zeer vertragend” en „een dodelijke cocktail”.

Dat tekent Minnesma. „Ze doet het bijna in haar eentje”, vindt haar vriend Maurits Groen. „Ze schrijft bij wijze van spreken zelf de girootjes uit bij Urgenda.” Een brede duurzaamheidsbeweging, zoals voorzien in het oprichtingsmanifest, leidt Urgenda niet. Aan de huidige onderhandelingen voor een klimaatakkoord doet Urgenda niet mee. „Zich drie slagen in de rondte vergaderen, dat doet ze niet”, zegt Van der Gaag.

Lees ook dit opiniestuk: Urgenda is gevaar voor rechtsstaat

Minnesma boekt haar successen juist met gelegenheidscoalities, zoals met jurist Cox in de klimaatzaak. Laatst schreef ze samen met de energiedirecteur van AkzoNobel een opiniestuk in NRC over een duurzamere Nederlandse industrie. „Onze doelen zitten op één lijn”, zegt Akzo-directeur Marcel Galjee. „Al is zij ongeduldiger.” Minnesma’s samenwerking met de zware industrie is opvallend. Toen de twaalf grootste CO₂-uitstoters van Nederland recent samenkwamen, zat zij aan tafel. „Ze bedenkt steeds: wie moet op welk moment van mening veranderen”, zegt Liesbeth van Tongeren.

‘Het kan als je het wilt’, luidt de ondertitel van het Urgenda-rapport Nederland 100% duurzame energie in 2030. Dat wil ze ook uitstralen. Tegelijkertijd weet ze volgens Pier Vellinga heel goed dat we eigenlijk dertig jaar te laat zijn begonnen om het probleem aan te pakken. „Er zijn weinig mensen die zich zulke grote zorgen maken over de klimaatontwrichting”, zegt ook Maurits Groen. „Neem van mij aan, ze voelt het tot in haar tenen.”