Wie is er nou tegen een eerlijke samenleving?

Spannende verhalen met een pakkend plot en levensechte personages: ze zijn er absoluut te weinig in de Nederlandstalige kinderboekenwereld. Alleen al daarom is Marloes Morshuis’ nieuwe boek De schaduwen van Radovar noemenswaardig. Bovendien gaat het avontuur met dystopisch karakter ook nog eens ergens over. Net zoals in haar geslaagde ecothriller Borealis weeft de oud- GroenLinks-medewerkster knap morele dilemma’s door het verhaal die direct aanhaken bij de actualiteit.

Plaats van handeling is de stad Radovar (in Radovia), ‘een zee van beton en asfalt’, zoals het omslag al verraadt. De mensen die er wonen, werken bijna allemaal voor de machtige techreus ComView. Waar je huist en hoe luxe, wordt bepaald door een puntensysteem. Werk je hard of presteer je goed op school, dan klim je letterlijk omhoog. Maar als je de regels overtreedt, krijg je minpunten. Na aftrek van de familiescore daal je dan met je (groot)ouders, broers en zussen met rasse schreden de sociale ladder af, indien nodig door het afvoerputje van de maatschappij tot onder de grond.

Gemakkelijk dringt zich een associatie op met het sociaal krediet-systeem dat de digitale grootmacht China momenteel ontwikkelt om met big data burgers en organisaties te meten en punten toe te kennen. Daarbij worden de deugdzamen beloond, komen de oproerkraaiers op een digitale zwarte lijst terecht en verliezen ze hun (bewegings)vrijheid. Niet geheel toevallig is ook het systeem in Radovar ingegeven door de solidariteitsgedachte ‘samen sterk. Niet alleen aan jezelf denken, maar aan je hele familie. Aan de stad’, ten behoeve van een eerlijke samenleving. Wie kan daar nu op tegen zijn? Zeker, als armoede het alternatief is?

Hoe big data Big Brother dreigt te worden in China - én hier

Oma in het Plusgebouw

Morshuis’ protagonist Jona – een veertienjarige overlever pur sang – heeft echter moeite zo’n nieuw-socialistische modelburger te worden. Want waarom is het verboden planten en dieren te houden, als het bijdraagt aan het geluksgevoel? Waarom moet haar oma naar een zogenaamd ‘Plusgebouw’? Jona begrijpt dat ze tijd en geld kost en niets oplevert, maar als haar oma nou zelf niet wil? Zijn de geruchten over vijfenzeventigplussers die vlak na hun verhuizing ineens doodgaan soms waar? En wat gebeurt er eigenlijk in de ‘Mingebouwen’, Radovars heropvoedingsinstellingen?

Wanneer Jona via ‘Ondergronders’ Zalman – de oude conciërge van haar flat – en de geheimzinnige Kilian ontdekt wat ‘er in de schaduwen van Radovar schuilt’, sluit ze zich aan bij een anarchistische groep, waarna het verhaal in een meeslepende stroomversnelling raakt, met complottheorieën en achtervolgingsscènes door Radovars ondergrondse riolering die in een actiefilm niet zouden misstaan.

Eigentijdse Doornroosje

Morshuis (1970) speelt enigszins leentjebuur bij Suzanne Collins’ Hongerspelen: Jona roept ontegenzeggelijk Katniss Everdeen in herinnering. En Radovar kent net als Collins’ land Panem een verleden van honger en wanhoop. Maar dat doet niet af aan de zorgvuldigheid waarmee Morshuis Radovars wereld vormgeeft en Jona als een levensecht meisje neerzet. Ja, ze is overduidelijk de voor vrijheid strijdende verzetsheldin, treffend verbeeld als ‘de schone slaapster die wakker aan het worden is in haar Sterrenlichtkasteel vol doornstruiken’. Maar deze eigentijdse Doornroosje twijfelt gelukkig wel regelmatig aan zichzelf. Betekenisvol zijn bijvoorbeeld de beeldende beschrijvingen van ‘de duizenden en duizenden zwarte vogels’ die haar dromen vol zonnig vrijheidsverlangen veranderen in duistere nachtmerries. En niet minder veelzeggend is het verraad dat Jona pleegt om haar eigen hachje te redden.

Als de apotheose nadert, vallen er helaas wat gaten in de geloofwaardigheid. Evengoed verleidt Morshuis je met haar levendige vertelstem en laat ze je reflecteren op eigentijdse ontwikkelingen, die uiteindelijk teruggaan naar de aloude, complexe kernvraag waar de grens tussen algemeen belang en burgervrijheid getrokken moet worden. En dat, verpakt in een avontuurlijk, oprecht verteld verhaal, is best een verdienste.