Rutte zegt wat hij al jaren wilde zeggen, maar niet kon

Verregaand maar noodzakelijk. Zo noemde premier Mark Rutte (VVD) vrijdagmiddag de bijzondere stap die Nederland, samen met Australië, heeft gezet om Rusland er toe te bewegen verantwoordelijkheid te nemen voor en medewerking te verlenen aan het strafrechtelijk onderzoek naar de aanslag op vlucht MH17.

Rusland is officieel aansprakelijk gesteld voor zijn aandeel in het neerhalen van het passagiersvliegtuig van Malaysia Airlines boven Oekraïne waarbij vier jaar geleden 298 inzittenden, waaronder 196 Nederlanders, om het leven kwamen. Volgens het Nederlandse kabinet is nu „onomstotelijk” vastgesteld dat de Boekraket, waarmee het toestel vanaf Oost-Oekraïens grondgebied werd geraakt, afkomstig was van een uit Rusland binnengereden lanceerinstallatie. Het bewijs dat het Openbaar Ministerie hiervoor donderdag leverde was voor het kabinet reden om de volgende trede van de zogeheten diplomatieke escalatieladder te beklimmen.

Een stap die ook voor de Tweede Kamer als een verrassing kwam. Althans op dit moment. De coalitiefracties van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie stelden donderdag na het bekend worden van de bevindingen van het Joint Investigation Team, waarin de aanklagers van Nederland, Australië, Maleisië, Oekraïne en België samenwerken, nog voor om de kwestie de komende week in de Veiligheidsraad aan de orde te stellen. Nederland is dit jaar tijdelijk lid van de vijftien leden tellende Veiligheidsraad. Rusland zou dan herinnerd moeten worden aan de unaniem aangenomen resolutie 2166 van de Raad waarin alle staten in de betrokken regio worden opgeroepen „volledig mee te werken” aan het internationaal onderzoek naar de toedracht. Een uitspraak die ook gesteund werd door Rusland. Nederland zou moeten streven naar een herbevestiging van de resolutie, vonden de regeringspartijen.

De Russen waren betrokken bij het neerhalen van de MH17. Wat weten we nog meer over wat er voorafging aan de crash?

Maar het kabinet gaat met het nu al direct aanwijzen van Rusland als verantwoordelijke aanzienlijk verder. De voorzichtige en omtrekkende bewegingen tegenover Rusland die het kabinetsbeleid de afgelopen jaren kenmerkten zijn vervangen door een ongebruikelijke en harde juridische actie. Omdat, aldus premier Rutte vrijdag op zijn gebruikelijke persconferentie na afloop van de ministerraad, er nu „feiten liggen” die Rusland wel degelijk verantwoordelijk houden.

Het wettig en overtuigend bewijs dat de aanklagers hebben vastgesteld heeft ertoe geleid dat Rutte nu wel zegt wat hij de afgelopen jaren misschien wel wilde zeggen, maar niet kon zeggen. Zolang de sluitende bewijsvoering niet rond was paste hij er voor met een beschuldigende vinger in de richting van Rusland te wijzen. Dat zou het onderzoek juist kunnen frustreren, omdat met een dergelijke beschuldiging het verwijt van politieke beïnvloeding zou kunnen klinken.

Die houding maakte Rutte politiek kwetsbaar. De man die vier jaar geleden direct na de aanslag zei dat hij niet zou rusten voordat de daders waren opgespoord en bestraft, kreeg het verwijt dat hij Rusland niet durfde aan te pakken. Het leidde vorig jaar in de Tweede Kamer nog tot een forse botsing tussen hem en het toen nog oppositionele Kamerlid Pieter Omtzigt (CDA). Die klaagde erover dat Nederland zich niet voldoende inspande om voor het onderzoek cruciale radarbeelden bij Rusland los te krijgen. Rutte proefde in de woorden van Omtzigt dat Nederland vanwege het in stand houden van goede relaties met Rusland het land niet hard durfde aan te pakken. „Mijnheer Omtzigt moet echt voor zichzelf een besluit nemen of hij een politiek nummertje wil blijven maken van de MH17”, zei een withete Rutte.

Met het formeel aansprakelijk stellen van Rusland kan Rutte nog moeilijk verweten worden het land van Vladimir Poetin niet aan te durven pakken. De afhankelijkheid van Russisch gas speelt geen enkele rol benadrukte hij vrijdag.

Nog een lange weg te gaan

Hoewel Nederland nu een belangrijke stap heeft gezet is het tegelijk nog maar een tussenstap. Het verantwoordelijk houden van Rusland is een „middel om waarheidsvinding en gerechtigheid te bewerkstelligen” en „staat los van het strafrechtelijk onderzoek en de mogelijke vervolging en berechting van de daders”, schreef minister Blok (Buitenlandse Zaken, VVD) vrijdag in zijn brief aan de Tweede Kamer. Anders gezegd: er is nog een lange weg te gaan. Een weg, die zoals Blok stelde, geduld vraagt van de nabestaanden en daarmee ook een politiek gevoelige weg is.

Telkens zullen de meest betrokken ministers, Rutte voorop, tegenover de grote groep ongeduldige en sceptische nabestaanden duidelijk moeten maken waarom het allemaal zo lang duurt, terwijl het voor hen „evident” is dat Rusland schuldig is. Vooralsnog zal eerst moeten blijken waar de gecombineerde Nederlands-Australische juridische actie toe leidt. De eerste afhoudende reacties uit Moskou wijzen er niet op dat Rusland van plan is zich coöperatiever op te stellen.

En dan moet, als het onderzoek is afgerond, de minstens zo tijdrovende fase van het aanwijzen van verdachten en hun eventuele uitlevering nog aanbreken. Nog jaren van (juridische) strijd liggen in het verschiet. Jaren dat Rutte zijn politieke belofte dat de „schoften” die verantwoordelijk zijn voor het neerhalen van het toestel zullen worden berecht niet kan inlossen. Wat dreigt is een ‘frozen conflict’. Iets waar de Russen overigens zeer vertrouwd mee zijn.