Waarom school shooters altijd jongens zijn

Dit keer was het een 17-jarige wiens hardnekkige avances herhaaldelijk waren afgewezen door een klasgenote, één keer toen de hele klas erbij was. De wapens waren van zijn vader, die zei dat zijn zoon werd gepest op school.

Acht medeleerlingen en twee leraren schoot Demetrios Patzourgis dood, afgelopen vrijdag in Santa Fe, Texas. Een van hen was het meisje dat hij maar niet met rust had willen laten. Ondanks de tien slachtoffers waren de VS nauwelijks nog in shock. School shootings, schreef Time Magazine, zijn het nieuwe normaal.

Patzourgis heeft iets gemeen met alle andere daders van school shootings, betoogt Michael Kimmel, Amerikaans socioloog. Zoals hij ook een eigenschap deelt met de grote meerderheid van de plegers van terroristische aanslagen en met verwarde personen die anderen te lijf gaan. Sporadisch zit er een vrouw tussen, maar het zijn nagenoeg altijd mannen.

„Mannen gelden als de norm, daarom wordt wat uniek is voor hen zelden gezien als een sociaal probleem ”, zegt Kimmel aan de telefoon vanuit New York. „Maar stel: daders van school shootings en aanslagplegers zouden voor 95 procent vrouw zijn. Reken maar dat daar dan al boekenkasten over vol zouden zijn geschreven.”

Mannelijkheid bestuderen en analyseren is Kimmels werk. Hij is hoofd van het Center for the Study of Men and Masculinities aan de Stony Brook Universiteit van New York, en schreef boeken over het Amerikaanse idee van mannelijkheid, over mannelijke adolescentie en over white supremacists in de VS. In de loop der jaren sprak hij vele tientallen extremistische en gewelddadige mannen over hun radicalisering en de motieven voor hun daden. Voor zijn recentste boek, Healing from Hate, interviewde hij mannen over hun deradicalisering – white supremacists in de VS, maar ook ex-jihadi’s in het Verenigd Koninkrijk.

Sekse over het hoofd zien in de analyses van maatschappelijk geweld, betoogt hij , betekent dat je de oorzaken ervan nooit volledig kunt begrijpen. „Man-zijn is nooit de énige oorzaak. Maar het speelt wel altijd een rol. Zelfs van ideologisch en religieus gemotiveerd geweld is identiteit, waaronder man-zijn, een belangrijk aspect. Mannen die zich cultureel veracht of economisch afgedankt voelen, voelen zich soms instinctief aangetrokken door de camaraderie, de morele zekerheid en het levensdoel dat extremistische groepen bieden. De ideologie komt later.”

Het kan heel bevrijdend voelen om anderen te laten boeten voor jouw gevoelens van mislukking.

Michael Kimmel

Kimmel hamert op de culturele verwachtingspatronen die gekoppeld zijn aan mannelijkheid. In traditionele culturen – zoals ook conservatief en religieus Amerika – is het tonen van ‘zachte’ emoties als verdriet of gekwetstheid door mannen nog altijd min of meer taboe, maar zijn uitingen van woede en agressie wél gerechtvaardigd, „soms de enige emoties die jongens hun vader hebben zien uiten.” Vooral schaamte en vernedering zijn voor mannen soms extreem lastig. Die werken, schrijft Kimmel, bijna ‘ontmannend’ en kunnen omslaan in haat en eventueel geweld.

Waarom gebeurt dat bij vrouwen dan niet? Zijn schaamte en vernedering voor hen minder erg?

“Dat zeg ik natuurlijk niet. Ik zeg alleen dat schaamte op mannen een andere uitwerking heeft. Vooral in traditionele culturen liggen mannen en vrouwenrollen vast. Van mannen wordt verwacht dat ze zich bewijzen als man, vooral tegenover andere mannen. Vernedering, door andere mannen of door een vrouw, betekent dalen in de pikorde en brengt diepe schaamte en zelfhaat met zich mee.”

Haat is als een drug, zegt één van de door u geinterviewde ex- white supremacists. Hoe werkt dat dan?

„Waarom zoeken mensen hun toevlucht tot verdovende middelen? Om hun pijn niet te voelen. En om zich euforisch te voelen zolang de roes duurt. Net zo is het met haat. Het kan heel bevrijdend voelen om anderen te laten boeten voor jouw gevoelens van mislukking.”

Onlangs werd Kimmels boek Angry White Men uit 2012 heruitgegeven, over rechts-extremisme in de VS. „Mijn boek ging over Trump voordat Trump er was”, zegt Kimmel. „Hij heeft het best gescoord onder laag opgeleide witte mannen die zich door de opkomst van vrouwen en minderheden bedreigd voelen. Zij voelen zich aangesproken door Trumps belofte van een Amerika zoals in de jaren vijftig. Met mannen wier gezag noch in de maatschappij, noch in het gezin betwist werd.”

Voor Angry White Men verdiepte Kimmel zich ook in het exclusief Amerikaanse fenomeen van de school shootings, die steevast worden gepleegd door boze witte jongens. De discussie over deze daders verloopt langs vaste lijnen, zegt Kimmel. Democraten zien de alomtegenwoordigheid van wapens als voornaamste oorzaak. Republikeinen noemen de dader geestesziek, wijzen naar games, naar Ritalin – naar alles, zolang het maar geen wapens zijn. Kimmel: „Zelden wordt nagedacht over het feit dat alle schutters witte, christelijke middenklassejongens zijn.”

Lees ook deze reportage van correspondent Guus Valk, die terug ging naar Virginia Tech waar het in 2007 misging: Schietpartij, debat, dan weer stilte

Waarom niet?

„Zo werkt racisme. Komt de dader uit een minderheidsgroep, dan wordt de oorzaak bij de hele groep gezocht. Is de dader een blanke jongen, dan heeft de groep er niets mee te maken. De regering Trump sluit haar ogen voor het geweld van witte mannen. Alle subsidie voor onderzoek naar extreem rechts in de VS is ingetrokken. Alleen moslimgeweld wordt nog onderzocht. Puur racisme.”

School shootings, schrijft Kimmel, vinden vaker plaats in Republikeinse staten, waar wapenwetten laks zijn en wapens ruim voorhanden. In die staten wordt vaak minder belasting betaald, waardoor scholen minder geld hebben voor geestelijke begeleiding van hun leerlingen. Ze gebeuren ook vaker in suburbane gebieden. Kimmel beschrijft hoe op de weinig diverse scholen in voorsteden en semi-rurale gebieden de dwang tot conformisme verstikkend kan zijn, en anders-zijn niet wordt getolereerd. Volgens zijn vader werd Patzourgis getreiterd. Hij liep steeds rond in een trenchcoat, net als Eric Harris en Dylan Klebold, de zelf verklaarde outsiders die in 1999 het vuur openden op hun medeleerlingen op Columbine High in wat als het archetype van de school shooting is gaan gelden.

School shootings voldoen aan een duidelijk patroon, zo is vaker geconstateerd. Waarom worden dan keer op keer de voortekens gemist?

„Omdat er op de specifieke geestelijke gezondheidsproblemen van jongens niet gelet wordt. De emotionele armoede waarin sommige Amerikaanse kinderen opgroeien is immens, hun culturele dieet eenzijdig. Jongens en mannen moeten scoren, presteren, wordt hun voorgehouden. Ze leren niet om te gaan met afwijzing, schaamte en vernedering.”

U gebruikt de term ‘aggrieved entitlement’ voor wat maatschappelijk, cultureel of relationeel opzij geschoven mannen voelen. Ze zijn gefrustreerd omdat ze iets niet krijgen waarvan ze voelen dat het ze rechtmatig toekomt.

„Mannen hebben overal ter wereld last van verschuivende economische en culturele patronen. Het patriarchaat raakt uit de tijd. Vrouwen en minderheden maken aanspraak op dezelfde rechten als mannen altijd hadden. Voor mannen en jongens is dat moeilijk. Wie altijd de wind in de rug heeft, ervaart dat als normaal. De huidige tegenwind voelt voor sommige mannen als een niet te verteren onrecht. Ze voelen zich slachtoffer. Sommigen overtuigen zich ervan dat ze het recht hebben met geweld terrein terug te veroveren.”

Verklaart dat de opkomst van mannen-goeroes als Jordan Peterson, die onlangs pleitte voor ‘verplichte monogamie’ omdat minder aantrekkelijke mannen anders gewelddadig worden?

„Zo'n beetje elke 20 jaar staat er een nieuwe profeet van mannelijkheid op die mannen betovert. Twintig jaar geleden was het Robert Bly die beweerde dat feminisme slecht was voor mannen. Nu is het Peterson die mannen vertelt dat ze tekort gedaan worden door het multiculturalisme, en door vrouwen. Maar de remedies die hij mannen voorhoudt zijn absurd en misogyn. In plaats van mannen te bevestigen in hun wrok, moeten we ze leren anders met hun pijn om te gaan, en zorgen dat ze een zinvolle plek vinden in de maatschappij. Er moet echt veel meer structurele aandacht komen voor de geestelijke problemen van mannen.”

Lees ook dit opiniestuk van Ian Buruma: Mannen hebben een probleem