Is de lucht in de Verenigde Staten echt zo schoon?

De aanleiding

Zó wit? De Verenigde Staten? Dat moet een fout zijn! De wereldkaart op de voorpagina van NRC op 2 mei leidde bij sommigen tot verbazing. Op de kaart: de concentraties fijnstof, gemeten over de hele wereld, van wit (VS) naar roze (zoals West-Europa), rood (het Midden-Oosten) tot diep donkerpaars (waaronder een flink vervuild deel van India). De VS springen er ogenschijnlijk uit. Is de lucht in Noord-Amerika, met al zijn miljoenensteden en industrie, echt zo schoon?

Waar is het op gebaseerd?

De kaart illustreerde een artikel over de gezondheidsschade door fijnstof, op basis van nieuw onderzoek door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). De kop: ‘7 miljoen doden door fijnstof’. De kaart is een door de NRC-studio bewerkte weergave van de interactieve kaart die de WHO online publiceerde bij het onderzoek. De WHO combineert data van lokale meetstations met satellietdata, filtert die door een mathematisch model en berekent zo voor elke plek op aarde de geschatte luchtvervuiling.

En, klopt het?

De nieuwe cijfers van de WHO schetsen een pessimistisch beeld over de wereldwijde luchtkwaliteit; 95 procent van de wereldbevolking ademt dagelijks vervuilde lucht in. Dat leidt jaarlijks tot 7 miljoen sterfgevallen.

Het criterium dat de WHO hanteert voor ‘veilige’ lucht is een jaargemiddelde van maximaal 20 microgram per kubieke meter lucht voor zogeheten ‘PM10’, en 10 microgram per kubieke meter lucht voor ‘PM2,5’. PM is de grootte van de deeltjes: hoe kleiner, hoe venijniger.

Op de kaart van PM2,5-waarden drukt de WHO die waarden in kleuren uit. Alles onder de gehanteerde grens werd in de krant wit gekleurd (online groen). Dat benadrukt verschillen die in werkelijkheid helemaal niet zo groot hoeven te zijn. Zo meet Nederland op de Veluwe 12 microgram PM2,5, en kleurt dus donkerder op de kaart dan een meetpunt in de VS even buiten Houston (10 microgram PM2,5). Geen groot verschil, maar wel genoeg voor een andere kleurcategorie. Zo benadrukt de kaart enigszins arbitraire verschillen.

Ook speelt mee dat in deze data geen onderscheid wordt gemaakt tussen fijnstof vanwege uitstoot en natuurlijk stof in de lucht. Zo komt het dat bijvoorbeeld grote, spaarzaam bewoonde delen van het Midden-Oosten donker kleuren. Ook natuurlijk stof heeft effecten op de gezondheid, maar of die in de buurt komen van bijvoorbeeld het nadelig effect van fijnstof door uitlaatgassen is nog niet goed onderzocht, licht Maria Neira, directeur Public Health van de WHO, telefonisch toe. Ook dit gegeven maakt de uitstootkaart op plekken tegenintuïtief.

Inzoomen helpt ook. Als je de digitale kaart vergroot dan zie je dat de VS geen aaneengesloten stuk ‘veilige’ lucht zijn. Het landschap is bezaaid met donkere vlekken; plekken waar de fijnstof wel degelijk boven de grenswaarde piekt. Kijk voorbeeld naar het stadshart van Chicago (49 microgram PM2,5 – aanzienlijk hoger dan waar ook in Nederland) of het gebied langs de Mexicaanse grens.

In de papieren krant kan dat natuurlijk niet. Voor de middageditie van NRC werd daarom door de studio een aanpassing gedaan. Om de verwarring naar aanleiding van de ochtendkrant te verminderen, werden deze hotspots van vervuiling in de VS toegevoegd aan wat in de ochtendeditie nog een groot wit vlak was. Maar ja, die plekken bleken dusdanig klein dat ze op de schaal van de kaart, en vooral tegen een achtergrond van grijs krantenpapier, alsnog nauwelijks met het blote oog waren te onderscheiden.

Conclusie

De wereldvervuilingskaart op de voorpagina van NRC is opvallend, maar de data kloppen. De lucht in de VS is (gemiddeld) inderdaad schoner dan die in, bijvoorbeeld, West-Europa. De kleurcodes op de kaart benadrukken die verschillen echter, waardoor de indruk kan bestaan dat ze groter zijn dan in werkelijkheid het geval is. Maar hij klopt wel. We beoordelen de stelling als waar.