Dit zijn de smerigste plekken van Amsterdam

‘Iedereen wil schone lucht, daarom wekt het bevreemding dat zoveel mensen de vervuilende en schadelijke uitstoot van verkeer zo makkelijk aanvaarden”, zegt Anne Knol, campagneleider van Milieudefensie voor een schonere stad. Vlak voordat deze week het alarmerende rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) verscheen waarin luchtverontreiniging en met name fijnstof wordt beschreven als „stille moordenaar” (met wereldwijd jaarlijks zo’n 7 miljoen sterfgevallen) maken we een rondje door Amsterdam om te ervaren hoe goed of slecht het in de hoofdstad is gesteld met de luchtkwaliteit.

Een pijnpunt vormen de scooters, daar is iedereen het over eens. Amsterdam zet in op uitstootvrij verkeer en ’n autoluwe binnenstad

Vanaf de Amsterdamse vestiging van Milieudefensie aan de Nieuwe Looiersstraat gaat het naar de Vijzelstraat, de Stadhouderskade, het Weteringcicruit en via het Frederiksplein weer terug; een slalom tussen voortrazend verkeer en geparkeerde auto’s.

„Bij Milieudefensie krijgen we veel klachten binnen van Amsterdammers die ernstig last hebben van de hoeveelheid fijnstof en stikstofdioxide in de lucht. In Nederland sterven jaarlijks naar schatting 16.000 mensen aan de gevolgen van het inademen van vuile lucht, waarvan verkeer de grootste veroorzaker is. Longaandoeningen, hart- en vaatziekten, branderige keel en ogen: het heeft er allemaal mee te maken. Dat is een enorm aantal, en toch gebeurt er te weinig om luchtvervuiling terug te dringen.” Amsterdam behoort als het gaat om luchtkwaliteit tot de zes vuilste steden van ons land.

Maatregelen zijn dus hard nodig, zegt Knol: steeds meer mensen willen in de stad wonen, de stad wordt drukker en voller. Het aantal scooters en auto’s neemt almaar toe. Vooral scooters zijn „sterk vervuilend” zegt ze: de uitstoot van een scooter is twintig keer zo veel als die van een bestelbusje.

Lees ook: 7 miljoen mensen wereldwijd sterven jaarlijks door fijnstof, meldde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) woensdag in een rapport. Negen op de tien mensen op de wereld worden blootgesteld aan hoge concentraties luchtverontreiniging.

Lucht slechts mondjesmaat schoner

Vorig jaar won Milieudefensie een kort geding tegen de Nederlandse overheid, voor gezonde lucht. De regering moet nu een luchtkwaliteitsplan opstellen om de overschrijdingen van de Europese normen zo snel mogelijk aan te pakken. Voor de uitvoering hiervan zijn de gemeenten verantwoordelijk.

Behalve Milieudefensie zet ook stichting De Gezonde Stad – met een achterban van 20.000 mensen – zich in om Amsterdam duurzamer, schoner en zoals het heet „natuurinclusief” te maken. Volgens directeur Jaap de Jong „verloopt de verduurzaming van Amsterdam te traag”. Onderzoek toont aan dat de stad de laatste jaren nauwelijks groener is geworden en dat de lucht „slechts mondjesmaat schoner wordt”. Volgens hun eigen onderzoek, De Gezonde Stad Monitor, neemt de hoeveelheid groen per inwoner af, ondanks tal van initiatieven zoals de aanleg van kleine parken (‘postzegelparken’), groene schoolpleinen en groene daken. In 2015 was de hoeveelheid groen per inwoner 71,4 vierkante meter; in 2016 daalde dat tot 70. Het liefst zou De Gezonde Stad willen dat 25 procent van Amsterdam groen is in plaats van 15 procent nu. In 2025 zou de lucht in Amsterdam volgens hen zelfs 30 procent schoner moeten zijn dan nu – en alle verkeer uitstootvrij.

Als je met Anne Knol door de vuilste straten van Amsterdam loopt, zoals over de Stadhouderskade, besef je goed hoe overvol het is met vervuilende auto’s, scooters, bussen, vracht- en bestelwagens; normaal ga je eraan voorbij. Knol: „Gezonde lucht is een mensenrecht, maar de lucht in Amsterdam is niet schoon. Je ziet het niet, maar onze lucht zit vol giftige stoffen die we dagelijks inademen.” De maatregel die de gemeente nam om een CityTree, een paneel met mossen die als luchtreinigers dienst doen, te plaatsen in de Valkenburgerstraat noemt zij een „nepmaatregel”. Volgens Knol is inmiddels bewezen dat de CityTrees de lucht nauwelijks schoner maken; ook een factcheck van NRC betwijfelde het effect.

Projectleider Dimitri Drijver van de gemeente Amsterdam, verantwoordelijk voor de CityTrees, weerlegt deze kritiek: „Ik vind het merkwaardig dat initiatieven om de luchtkwaliteit te verbeteren zo kritisch worden beoordeeld. Milieudefensie wil van langetermijnoplossingen morgen al werkelijkheid maken – dat is niet realistisch met zo’n complex onderwerp als luchtkwaliteit.” Volgens Drijver is de Valkenburgerstraat een „proeftuin” voor CityTrees, een innovatief product dat nog in ontwikkeling is. In steden als Modena en Berlijn komt uit onderzoek naar voren dat een CityTree zo’n 20 procent fijnstof uit de lucht filtert. Niet voor niets plaatst de gemeente eind mei nog eens acht nieuwe in de Valkenburgerstraat, zegt Drijver. Volgens hem is het reinigende vermogen groter dan die van „bladdragend groen, waar organisaties als RIVM en Milieudefensie mee schermen”.

De gemeente Amsterdam gaat, vervolgt Drijver, bovendien „onverminderd door met het verbeteren van de luchtkwaliteit” met maatregelen als „het stimuleren van openbaar vervoer, uitbreiding van milieuzones en het tegengaan van niet-bestemmingsverkeer in gebieden met de grootste overlast”. Desgevraagd laat de woordvoerder van wethouder Abdeluheb Choho (D66, Duurzaamheid) weten dat „de ergste knelpunten per 1 januari 2019 zijn opgelost”. De woordvoerder: „Onze luchtkwaliteit verbetert constant. De gemeente Amsterdam heeft de ambitie zelfs verder te gaan dan de Europese norm.”

Toch gaat dat de milieuorganisaties niet snel genoeg. „De meeste schade die luchtvervuiling veroorzaakt merk je pas op de lange termijn”, betoogt Anne Knol van Milieudefensie. „Het is echt de hoogste tijd snel maatregelen te nemen”. Auto’s nemen bovendien veel ruimte in, gemiddeld 10 tot 12 vierkante meter. Vaak ten koste van groen, zegt ze. Het autoverkeer moet volgens Knol en De Gezonde Stad dan ook als eerste worden aangepakt. Volgens De Jong heeft de stad weliswaar al tal van maatregelen genomen, maar is het te weinig. „Op zes meetpunten voldoet de stad aan de Europese wettelijke voorwaarden voor fijnstof, maar slechts één meetpunt is conform het advies van de WHO, en dat is in het Vondelpark. Zelfs in het Westerpark is de concentratie van fijnstof juist toegenomen. Dat komt voornamelijk door het zware verkeer dat daar langs raast.” Een meetpunt langs de Stadhouderskade geeft zelfs een waarde van 42,4 microgram stikstofdioxide per m3, terwijl de WHO en de Europese wet maximaal 40 microgram per m3 voorschrijven. Hier is Amsterdam dus in overtreding. Wel steeg het aantal elektrische personenauto’s gestaag: van 0,6 procent in 2013 naar 2,07 procent in 2017 – 5.014 auto’s in totaal. Het wagenpark in Amsterdam wordt uiteindelijk steeds ietsje schoner, maar het is altijd nog te weinig om te kunnen spreken van een stad met gezonde lucht.

Scooters: extreem vervuilend

Een pijnpunt vormen de scooters, daar is iedereen het inmiddels wel over eens. D66-raadslid Jan-Bert Vroege, beheerder van de portefeuilles vervoer en verkeer: „In een leefbare stad is veel groen en adem je gezonde lucht in. Maar in Amsterdam is dat lang niet altijd het geval. Daarom zetten we in op uitstootvrij verkeer en een autoluwe binnenstad.” Vroege bepleitte twee jaar terug het verbieden van de snorfietsen, maar tot zijn spijt verwierf hij voor dit plan op één stem na geen meerderheid. „De komst van de elektrische fiets is een perfect alternatief voor de snorscooter.” Vroege noemt de scooters „verkeersonveilig en extreem vervuilend”.

De Valkenburgerstraat is Vroege „een doorn in het oog”. Vroege: „De straat verdeelt het oostelijk en het westelijk deel van het centrum en is allesbehalve een stadsstraat, eerder een snelweg die gebruikt wordt om de A10 af te snijden. De luchtkwaliteit daar is de slechtste van de hele stad; de straat is zo ongeveer het afvoerputje van alle verkeer uit de binnenstad.”

Het parkeren van „12 vierkante meter blik” zou zowel volgens Knol als Vroege teruggedrongen kunnen worden. Veel auto’s komen vaak slechts één keer per week van hun plaats; veel eigenaren houden de auto aan uit angst hun parkeervergunning kwijt te raken. Knol: „Daardoor experimenteren ze niet of nauwelijks met deelauto’s of het helemaal afstand doen van een auto.” Volgens Vroege bestaat er echter een ‘spijtoptantenregeling’: als een autobezitter na drie jaar toch weer de parkeervergunning wil aanvragen, is dat mogelijk. Maar dat neemt het probleem slechts ten dele weg. Vroege: „Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt ook dat een te goedkope parkeervergunning leidt tot onnodig autobezit. Door het duurder maken van parkeren voor bewoners in combinatie met het aantrekkelijker maken van alternatieven door goede fiets- en OV-infrastructuur én ruim baan te geven aan deelauto’s, kunnen we autobezit en daarmee ook -gebruik terugdringen. Zonder dat dit ten koste gaat van de mobiliteit van de Amsterdammers.”

Amsterdam moet zich voorbereiden op een schonere toekomst, zegt Anne Knol. „Uiteindelijk verplaats je je in de binnenstad het beste met de fiets of het openbaar vervoer. Dan houden we ruimte over voor groen, is de lucht gezond en blijven we met z’n allen ook nog in beweging.”

Correctie 4-5-2018: In een eerdere versie van dit stuk stond dat Milieudefensie vorige maand een kort geding won tegen de Nederlandse overheid voor gezonde lucht. Dat was echter vorig jaar. Dit is aangepast.