‘Wangedrag beïnvloedt vrijlating uit cel niet’

De aanleiding

„Gedetineerden weten dat wangedrag weinig tot geen gevolgen heeft voor wanneer zij voorwaardelijk in vrijheid worden gesteld”, zei minister Sander Dekker (Rechtsbescherming, VVD) dinsdag in het AD. Klopt dat?

Waar is het op gebaseerd?

Dekker kondigde een wetsvoorstel aan om de voorwaardelijke invrijheidstelling aan te passen. Nu komen zij nog in aanmerking voor vrijlating na tweederde van hun straf. Dat verandert, als het aan Dekker ligt.

Pas twee jaar voor het einde mogen gedetineerden in aanmerking komen voor vrijlating. Nu zouden gevangenen te snel en te gemakkelijk vrijkomen, aldus Dekker. Hun gedrag in de gevangenis zou namelijk amper een rol spelen. Dekker baseert dat op werkbezoeken aan gevangenissen, zegt een woordvoerder van hem.

En, klopt het?

„Het is nu een recht om eerder vrij te komen”, zegt de Leidse criminoloog Pauline Schuyt. „Elke gevangene komt ervoor in aanmerking, maar niet iedereen komt ook vrij.” Hoe een gevangene zich gedraagt, speelt namelijk mee in de beoordeling of hij of zij vrij komt, en onder welke voorwaarden, zegt ze.

„In principe komt iedereen in aanmerking voor vrijlating. Maar wie zich misdraagt en daarvoor een disciplinaire straf krijgt, kan niet vrijkomen”, zegt Schuyt. Bijvoorbeeld voor smokkel, of geweld tegen bewaarders. Bovendien, zegt ze: „Gevangenen weten nu al heel goed wat mag, en wat niet. Er hangt voor hen veel af van vrijlating. In gevangenissen zijn er verschillende regimes, waarbij goed gedrag leidt tot meer privileges en een milder regime.”

Hoe iemand zich gedraagt speelt bovendien mee in de adviezen die gevangenisdirecteuren en reclassering aan het OM geven over vrijlating. Het OM kan besluiten of iemand extra voorwaarden, zoals een meldingsplicht of alcoholverbod, moet krijgen voor diens vrijlating. Vorig jaar kwamen 1.100 mensen op basis van hun uitgezeten straf in aanmerking voor voorwaardelijke vrijlating – 1.000 kwamen er ook daadwerkelijk vrij.

Conclusie

Of gedetineerden „weten dat wangedrag weinig tot geen gevolgen heeft” voor hun voorwaardelijke vrijlating, is niet te checken. Wel of wangedrag in de cel consequenties heeft. Dat heeft het: als iemand zich misdraagt in de gevangenis, kan dat de kans op vrijlating verminderen. En wie disciplinair gestraft wordt, komt zelfs helemaal niet eerder vrij. We beoordelen de uitspraak van Dekker daarom als grotendeels onwaar.