Bulldogs onder Stalins tapijt

‘In the Kremlin, no one can hear you scheme’. Een heerlijke tagline, want Kremlin-intriges ogen tot op de dag van vandaag als bulldogs die vechten onder een tapijt: je hoort gegrom en op zeker moment komen de botten van de verliezer eronderuit.

Zo weten we nog altijd niet het fijne van de machtsstrijd die volgde op de dood van Sovjetdictator Josef Stalin op 5 maart 1953. The Death of Stalin blijft dicht bij de versie die de winnaar, underdog Nikita Chroesjtsjov, in zijn late jaren optekende. Hij zegevierde over Stalins met bloed besmeurde hofhouding: beulen en angsthazen wier eerste instinct indekken was. Niemand zag deze wat boertige zwetser komen: het nieuwe ‘collectieve leiderschap’ was de trojka Malenkov, Beria en Molotov, dachten ‘Kremlinwatchers’.

Regisseur Armando Iannucci gooit ons direct in het diepe: de macabere draaimolen van het late stalinisme. We beleven een doorsnee-nacht in Stalins entourage: een western, een dronken diner terwijl de ‘vozjd’ dodenlijsten tekent („schiet haar eerst dood, zodat hij dat ziet”). Totale paniek als mensen van hun bed worden gelicht, doodsangst als Stalin Radio Moskou belt omdat hij een opname wil van een concert dat niet blijkt te zijn opgenomen.

Alles heeft zijn basis in feiten, ook de typetjes die The Death of Stalin bevolken: de onzekere, pompeuze premier Malenkov, de arrogante sadist Beria, de dwaze gelovige Molotov, macho-maarschalk Zjoekov. De Moskouse partijbaas Chroesjtsjov (Steve Buscemi) boeit het meest: een neurotische tobber die zich klein maakt en moppen tapt om te overleven.

Lees ook een interview met regisseur Armando Iannucci: ‘Komedie gaat over politiek zoals het is’

Armando Iannucci overdrijft niet in The Death of Stalin: hij zwakt zaken vaak eerder af. Al helt de film soms wel over naar folklore: Moskovieten die zich kleden als boeren in een Tolstoj-verfilming en rondlopen met potten augurken. Maar waar Iannucci’s Britse en Amerikaanse politieke satire zich in een kaasstolp afspelen, heeft politiek hier zeer directe gevolgen. Het schuurt: kluchtig gekonkel in Stalins ‘inner circle’, massale paniek en bloedvergieten daarbuiten. The Death of Stalin is een wonderlijke, wrang komische film.