Nieuwe lokale partij: tégen gevestigde orde, vóór ouderen

Lokale partijen waren er op Ameland al decennia. Je had Algemeen Belang Ameland, die vooral aan de oostkant van het eiland scoorde, en Ameland ’82, met de meeste aanhang in het westen. Met CDA, VVD en PvdA waren de zetels op het eiland zo netjes verdeeld. Tot twee weken geleden. In een klap werd de nieuwe lokale partij AmelandEén met vijf zetels de grootste in de raad. De andere partijen verloren fors, en hebben nu één of twee zetels.

Het was hét verhaal van de afgelopen verkiezingen: de grote winst van lokale partijen. 33 procent van de kiezers stemde 21 maart op een lokale partij, tegen 28 procent vier jaar eerder. Van 2.516 raadszetels in heel Nederland groeiden de lokalen naar 2.896 zetels. In veel gemeenten, waaronder twee van de vier grote steden, werden ze de grootste partij.

Bekijk je de uitslag preciezer, dan valt nog iets anders op. Zeker: sommige lokale partijen die al in de raad zaten, wonnen flink. Maar streep je de zetels die bestaande lokale partijen wonnen en verloren tegen elkaar weg, dan wonnen de gevestigde lokale partijen maar een klein beetje, zo blijkt uit een analyse van NRC. De groei komt vooral door de nieuwkomers: lokale partijen die in 2014 nog niet meededen en nu hun entree maken in de raad. Zij wonnen bij elkaar ruim 250 zetels. Wie zijn deze nieuwe, lokale succesnummers en hoe slaagden ze erin door te breken?

Lees ook: Een succesvolle lokale partij belooft veel veiligheid

Onvrede over heersende politiek

Vraag je het de nieuwe partijen zelf dan hoor je overal hetzelfde: onvrede over de heersende politiek, óók als er al lokale partijen actief waren. Bijvoorbeeld op Ameland, waar de vijf partijen in de gemeenteraad de afgelopen jaren voortdurend met elkaar in de clinch lagen. Theo Faber, oprichter van AmelandEén, ondervond het aan den lijve, toen hij vier jaar voor het CDA in de raad zat. Hij stapte voortijdig op. „Ik had gehoopt iets te kunnen veranderen, maar werd op een gegeven moment juist bang zelf onderdeel te worden van de negatieve cultuur.” Het belangrijkste uitgangspunt van zijn nieuwe partij werd: rustige, verstandige politiek. „Ik hoefde aan niemand uit te leggen waarom onze partij nodig was.”

In andere gemeenten speelt hetzelfde. Bij de VVD in het Brabantse Cuijk stapte Liesbeth van Heeswijk na een crisis op en richtte Liberaal LVC op. En ook onder lokale partijen loopt het niet altijd even soepel, weet Jeffrey Rouwenhorst van Dé Actieve Partij Haaksbergen. Zijn partij is een afsplitsing van Leefbaar Haaksbergen. „Die partij bestond al sinds 2002, en stemt volgens de partijlijnen die al jaren geleden zijn uitgezet.” Dat noemt Annette Nijhuis, lijsttrekker van Leefbaar Haaksbergen, onzin. „Ik zit pas sinds 2014 in de politiek, terwijl Peter van Vlaanderen, die vanaf dag één bij Leefbaar Haaksbergen was betrokken, naar Dé Actieve Partij is overgestapt.”

Zulke interne ruzies leidden de afgelopen vier jaar tot talloze afsplitsingen, waaruit nieuwe lokale partijen zijn ontstaan. Zij debuteren nu volop in de gemeenteraden. Versplintering speelt óók binnen lokale partijen.

Vergeten senioren

Noem ze een ouderenpartij en Jolanda van Hulst corrigeert dat meteen. „Wij zijn er voor senioren”, zegt de partijleider van Senioren Veldhoven. Een vergeten groep die, zegt Van Hulst, anders dan ouderen, „niet gepamperd wil worden”. Haar partij slaagde erin met vijf zetels nieuw in de raad te komen.

Lokale partijen richten zich vaker dan lokale afdelingen van landelijke partijen op ouderen, bleek al uit een eerdere analyse van partijprogramma’s van NRC. Maar de lokale nieuwkomers in de raad blijken het in hun programma nóg vaker over ouderen te hebben dan de gevestigde lokale partijen. Daarnaast komen ze veel vaker op voor andere zwakkere groepen en hebben ze een socialer programma, blijkt uit een analyse van zo’n tweehonderd verkiezingsprogramma’s. Tegelijk zijn ze minder groen dan gevestigde lokale partijen.

In Cuijk at Liberaal LVC de VVD leeg, won vijf zetels en werd de grootste partij. De lokale VVD bleef steken op één zetel. Het succes, vertelt Van Heeswijk van Liberaal LVC, heeft onder meer te maken met de kleinschaligheid van Cuijk: ons kent ons. Daardoor kon de partij snel groeien. „Ik werd aangesproken op de markt: ‘Laat me weten als ik iets moet doen.’”

Nooit van gehoord

Op de markt hoorde Kampenaar Richard Boddeus iets heel anders. „’Kampen Sociaal? Daar heb ik nog nooit van gehoord’, zeiden de mensen dan.” Boddeus zat voor de SP in de raad, maar na spanningen met de landelijke partij besloten hij en partijgenoten een nieuwe partij te beginnen. Dat was niet makkelijk. „Je kunt niet zomaar een A4’tje onder een stencilapparaat houden.”

Dé Actieve Partij Haaksbergen had juist baat bij de onbekende naam – het plaatste hen buiten de al bestaande orde, waar Haaksbergen volgens lijsttrekker Rouwenhorst „een beetje klaar mee is”. „Veldhoven wilde gewoon verandering”, is volgens Van Hulst de belangrijkste reden voor het succes van haar partij.

Ook het samenstellen van de lijst bleek lastig. „Het moeilijkste was geschikte mensen vinden, met verschillende achtergronden”, zegt Faber van AmelandEén. „En van beide kanten van het eiland.”

Lees ook de reportage over Brielle, waar het nieuwe Inwonersbelang Gemeente in één keer de grootste werd: Fris en dichtbij. Dat wil de kiezer in Brielle

Succesvolle nieuwe lokale partijen, dat betekent ook: méér partijen in de raad. Ook wel: de door sommigen gevreesde versnippering, die tot onbestuurbaarheid zou kunnen leiden. Allemaal onzin, denkt Fred Gerritsen. Een aantal jaar geleden splitste hij zich af van D66, nu komt hij met zijn partij Democraten.Nu met één zetel in de raad van Almelo. 13 partijen bezetten daar 35 zetels. „Versnippering is een teken dat alle geluiden uit de samenleving een plek krijgen”, denkt Gerritsen. Over of hij als kleine partij overeind kan blijven, maakt hij zich evenmin zorgen. „Op straat weet echt niemand hoeveel zetels jij in de raad hebt. Je moet je niet profileren in de raad, je moet je profileren in de samenleving.”

Correctie: eerder in dit stuk werd gesproken over Leefbaar LVC. Dit moest Liberaal LVC zijn en is nu aangepast.