Welk Duracellmannetje haalt Europa uit politieke verlamming?

Als aan de vooravond van een Europese top de Franse president op jouw uitnodiging een vorkje komt prikken, dan beteken je wat. In een Haags restaurant zetten woensdagavond Emmanuel Macron en Mark Rutte alvast de lijnen uit voor de ambitieuze EU-lentetop, donderdag en vrijdag in Brussel, waar zowat alles ter discussie staat: de dreigende handelsoorlog met de VS, spanningen met Rusland, slepende Brexitonderhandelingen, EU-uitbreiding op de Balkan, fiscaal belasten van grote internetbedrijven en het versterken van de interne markt en eurozone. Dat is best veel, maar Rutte en Macron draaien er hun hand niet voor om. Ze hebben niet voor niets de bijnaam: ‘De Duracellmannetjes van Europa’.

Lees ook: Rutte werpt zich op als leider van acht ‘nuchtere’ EU-landen

Het toenemende politieke gewicht van de tandem Rutte-Macron zegt veel over hoe de machtsverhoudingen in Europa zijn veranderd. De dominantie van de aloude as tussen Frankrijk en Duitsland verschraalt. Ook van de ‘EU Powerhouse’ – de zes grote landen Frankrijk, Duitsland, Italië, Spanje, Verenigd Koninkrijk en Polen – is weinig over. Het VK verlaat de EU volgend jaar. De Polen hebben zichzelf gemarginaliseerd door hun eigen rechtsstaat uit te kleden. Rome worstelt met groeiende euroscepsis, Madrid met de Catalaanse kwestie. Het is een niet al te best bewaard geheim dat de regeringsleiders van Spanje en Italië er top na top voor spek en bonen bijzitten. Ze zwijgen. „Het is een handjevol leiders dat zich aan de vergadertafel roert”, klinkt het in Brussel.

Slechts een handjevol dus dat hardop meedenkt, terwijl de EU voor de grootste uitdagingen in haar geschiedenis staat: verdere economische, politieke en militaire integratie. Voor sommige landen gaat die integratie te hard, andere landen zien het als bittere noodzaak. Tot het doorhakken van knopen kwam het niet de afgelopen twee jaar waarin Brexit en verkiezingen in heel Europa voor politieke verlamming zorgden.

Lees ook: EU siddert voor plannen Macron

Op deze lentetop moet het dus gebeuren. De vraag is alleen wie het voortouw neemt. Normaal gezien keek iedereen dan allereerst naar Angela Merkel. Maar nu ze politiek verzwakt aan haar vierde termijn als Duitse bondskanselier is begonnen komt het initiatief niet uit Berlijn.

Rutte ligt voor op Macron

Alle ogen zijn nu gericht op Macron en Rutte. Wie van de twee wordt de nieuwe dirigent die het tempo aangeeft bij de verbouwing van de EU?

Macron heeft het voordeel van het charisma en de Franse grandeur. Maar Rutte heeft tactisch gezien de voorsprong. Al in de vroege ochtend dat de Brexit bekend werd, in juni 2016, gaf Rutte zijn ambtenaren en diplomaten opdracht om de ‘politieke kaart’ van Europa erbij te pakken, met de vraag: wie worden, na het vertrek van de Britten, onze nieuwe vrienden in de EU?

Het resulteerde in een strategie die bij allemansvriend Rutte past: al bijna twee jaar lang treedt hij op als gastheer van minitopjes met clusters van kleine landen en als aanjager van het verzet tegen Macrons vergaande plannen om de eurozone te verbouwen. Rutte en zijn groep van de ‘noordelijke acht’, waaronder de Baltische staten en enkele Scandinavische landen, blijven hameren op een sober en zuinig eurobeleid, in weerwil van Macron die een speciale begroting voor de eurozone en Europese belastingen wil.

Lees ook: Duitse ambities met Europa maken het voor Rutte lastiger

Toen er nog geen roest zat op de Frans-Duitse as, volstond een telefoontje van Parijs naar Berlijn om dissidente geluiden zoals die van de noordelijke acht te smoren. Maar in de nieuwe machtsbalans kijkt Merkel vanaf de zijlijn tevreden toe hoe Rutte de soberheid predikt, en reist Macron naar Den Haag op zoek naar steun. Zonder Nederland komt de EU niet in beweging. Dat weet Macron maar al te goed. Hij beseft dat er Nederlands water bij de wijn moet.

Hoewel ze in het debat over de eurozone botsen, vinden Rutte en Macron elkaar in hun streven naar het moderniseren van de open, interne markt. In dat dossier staan ze tegenover Merkel die meer prioriteit geeft aan het behoud van de traditionele industriële economie in Duitsland.

In een interview met de Franse krant Le Monde, woensdag, toont Rutte zich „onder de indruk” van de hervormingen die Macron in Frankrijk doorvoert. „Belangrijk”, zegt Rutte. „Want Frankrijk is in potentie een van de innovatiefste economieën ter wereld.”

Dialoog met Oost-Europa

Rutte en Macron, de leiders van het moderne, nieuwe Europa? Dan zullen ze wel de dialoog moeten starten met de Oost-Europese EU-landen, zegt de Oostenrijkse oud-vicekanselier Erhard Busek. Hij leidt nu een Europese denktank in Wenen en publiceerde onlangs het boek Mitteleuropa revisited, een pleidooi voor meer aandacht voor Oost-Europa. Polen, Roemenië, Bulgarije, Slowakije en Hongarije liggen onder vuur vanwege verzwakking van de rechtsstaat en corruptie. „West-Europa heeft veel kritiek op Oost-Europa”, zegt Busek. „Maar er is amper dialoog en dat zorgt voor veel misverstanden.”

Macron kent die gevoeligheid. Een van zijn eerste dienstreizen als president voerde hem naar Oost-Europa. Rutte moet die flank op de politieke kaart van Europa nog ontdekken.