Afrikanen zetten grote stap naar economische unie

Het wordt het grootste handelsblok sinds de oprichting van de Wereldhandelsorganisatie. Als de ruim vijftig Afrikaanse landen aangesloten bij de Afrikaanse Unie inderdaad hun plannen voor de continentale vrijhandelszone uitvoeren, zoals de meesten van hen woensdag afspraken op een top in de Rwandese hoofdstad Kigali. Nu schaarden 44 landen zich direct achter de plannen, onder voorbehoud van parlementaire toestemming. Afrika's grootste economieën, Nigeria en Zuid-Afrika, tekenden niet.

Ongeveer 1,2 miljard Afrikanen zullen straks zonder importbelastingen met elkaar handelen. Volgens de Economische Commissie voor Afrika van de VN kan hierdoor de onderlinge handel binnen vier jaar met 52 procent toenemen. Nu vindt volgens de Afrikaanse Unie nog slechts 16 procent van de handel plaats tussen de Afrikaanse landen onderling.

„Het einde van de armoede” , zo bestempelde de Keniaanse president Uhuru Kenyatta de vrijhandelszone. „Het betekent banen voor jongeren die een dagelijkse strijd voeren en ons continent ontvluchten”.

Voorstanders omschrijven het pact als een bevrijding van het koloniale verleden. De economieën van Afrikaanse koloniën waren altijd zuiver gericht op de Europese markten. Daarom werden er spoorwegen van de kust naar het binnenland aangelegd en werden er langs de spoorlijn mijnen geopend en plantages aangelegd. Na de onafhankelijkheid van de eerste koloniën rond de jaren zestig richtte het Afrikaanse streven zich bovenal op politieke zelfstandigheid. De landen bleven hun thee, koffie, delfstoffen en olie verkopen aan het Westen en zo duurde hun economische afhankelijkheid voort.

Sinds de eeuwwisseling vinden er radicale veranderingen plaats. Niet meer Amerika en Europa spelen de politieke en economische hoofdrol in Afrika, maar India, Turkije, Brazilië en voorop China. Opgeheven vingertjes van Westerse landen over democratie en mensenrechten worden steeds meer door overheden genegeerd nu de belangrijkste handelspartner zich in het Oosten bevindt. China bemoeit zich volgens het officiële beleid nooit met interne politieke aangelegenheden.

Lees ook over de handel tussen Afrika en China: China is nu realistischer in Afrika

Het gaat Afrika al jaren economisch voor de wind en met gegroeid zelfvertrouwen willen de politici de economisch dynamiek van het continent nu wijzigen. Volgens de Afrikaanse Ontwikkelingsbank groeide het bruto binnenlands product van Oost-Afrikaanse landen vorig jaar met 5,6 procent, van Noord-Afrikaanse landen met 4,7 procent en van West-Afrikaanse landen met 2,5 procent. Vooral de export van grondstoffen naar China wakkert de groeicijfers aan.

Samenwerking 2.0

Afrikaanse landen werken al in diverse regionale samenwerkingsverbanden samen. In een aantal West-Afrikaanse landen, verenigd in Ecowas, kunnen burgers vrij reizen. De regionale legers vechten tezamen tegen terroristische bewegingen en de regeringen bevorderen de democratie in elkaars landen. Die samenwerking is stapsgewijs steeds hechter geworden en dient als basis voor het woensdag ondertekende pact.

Toen Mali in 2012 niet bij machte leek om radicaal islamitische rebellen te verdrijven, diende de interim-president bijvoorbeeld een verzoek in bij ECOWAS om een regionale troepenmacht te sturen. Lees ook: Militairen West-Afrika klaar voor Mali

De Oost-Afrikaanse landen zijn het verst gevorderd in het opheffen van invoerrechten. Ze hebben de importheffingen goeddeels afgeschaft en de documentatie voor grensoverschrijdend verkeer is versimpeld en versneld. Ook is het veel makkelijker gemaakt om naar elkaars landen te reizen.

Relatief sterke economieën als die van Nigeria en Egypte gaan mogelijk het meest profiteren van de liberalisering van de onderlinge handel. Hun industrieën zijn het sterkst ontwikkeld en hebben het meeste baat bij ongehinderde export. Er bestaat daarom in veel kleinere landen nog verzet tegen het nieuwe pact.

Toch is er ook in het grote Nigeria onrust. President Muhammadu Buhari zegde op het laatste moment zijn reis naar Rwanda af omdat de Nigeriaanse vakbonden bezwaren hebben tegen de overeenkomst, een teken dat niet overal geloofd wordt dat iedereen er met de vrijhandelszone op vooruit gaat. Onderzoekers van de VN becijferden dat door de afschaffing van tariefmuren Afrikaanse schatkisten zo’n 4 miljard dollar aan inkomsten verliezen. Daartegenover staat een jaarlijkse welvaartsgroei van 16 miljard dollar.

Afrikaanse Unie-voorzitter Moussa Faki Mahamat benadrukte misschien juist daarom het belang van een verenigd blok. Hij wees erop dat het macht biedt in onderhandelingen met andere handelsblokken. „Het maakt Afrika een van de grootste economieën ter wereld.”