Moskou ontkent, maar heeft een duidelijk motief voor vergiftiging

De ‘Zizzi’ in Salisbury is nog steeds gesloten: er zijn sporen van dodelijk zenuwgas aangetroffen in het pizzarestaurant op Castle Road. Circa vijfhonderd bezoekers van de Zizzi en de nabijgelegen pub The Mill hebben het advies gekregen om hun kleren te wassen en hun telefoons en sieraden zorgvuldig af te nemen met een nat doekje.

Tot nu toe zijn 21 omstanders behandeld voor de gevolgen van de aanslag op de Russische ex-spion Sergej Skripal (66) en zijn 33-jarige dochter Joelia. De twee liggen in coma. De politieman die de twee vorige week zondag bewusteloos op een bankje aantrof, is inmiddels weer aanspreekbaar.

De kans dat vader en dochter Skripal herstellen is klein, vertelde de Russische wetenschapper Vil Mirzajnov in een interview met de Britse krant The Telegraph. Mirzajanov werkte tientallen jaren in het geheime programma voor een nieuwe generatie chemische wapens die werd aangeduid als ‘novitsjok’ (‘nieuwkomer’). Begin jaren 90 onthulde de wetenschapper het bestaan van de stof. De gevolgen van novitsjok zijn vrijwel niet te genezen, zo zei Mirzajanov. Volgens de chemicus kunnen er nog meer mensen ziek worden.

Dinsdagnacht verliep het ultimatum dat de Britse regering Moskou had gesteld. Vóór woensdag, had Londen aan de Russische ambassadeur laten weten, wilde het Verenigd Koninkrijk opheldering over wat niet anders kon worden omschreven als een aanval met een chemisch wapen op Brits grondgebied.

Lees ook: Britten beducht voor resten van zenuwgas na moordpoging

Ruim voor het verstrijken van het ultimatum heeft Rusland al geantwoord. Moskou zal geen vragen beantwoorden zolang Londen geen monster opstuurt van het zenuwgas, zei minister van Buitenlandse Zaken Lavrov. Volgens Lavrov schrijft het ‘Verdrag chemische wapens’ voor dat landen die worden beschuldigd van de inzet van verboden chemische wapens, zelf een contra-expertise mogen uitvoeren. „In plaats van een ultimatum uit te vaardigen”, zei Lavrov, zouden de Britten beter kunnen letten op hun „eigen verantwoordelijkheden onder het internationale recht”. Rusland ontkent iets te maken te hebben met de aanslag op Skripal.

Moskou heeft duidelijk motief

Volgens Mirzajanov is het duidelijk wie er achter de aanslag zit. „Alleen Rusland kan dit hebben gedaan.” Waar hij dat op baseerde is onduidelijk: Mirzajanov heeft de formule van novitsjok onthuld, net als enkele grondstoffen ervoor.

Maar Moskou heeft wél een duidelijk motief. In de jaren 90 werd Skripal, een medewerker van de Russische militaire inlichtingendienst GROe, geworven door de Spaanse veiligheidsdienst en MI6. Dankzij de GROe-majoor zouden toen vele tientallen Russische agenten in Europa zijn ontmaskerd. Pas na zijn pensioen, in 2004, werd Skripal aangehouden, vermoedelijk na een tip van een Spaanse dubbelagent. In 2006 werd Skripal in Moskou veroordeeld tot 13 jaar gevangenis – een relatief lage straf, zo leek het, voor de ernst van zijn verraad.

Geruchtmakende spionnenruil

In 2010 werd Skripal vrijgelaten, als onderdeel van een een geruchtmakende spionnenruil. Moskou leverde Skripal en nog drie westerse agenten uit. De VS droegen op hun beurt tien sleepers over: agenten die al jaren bezig waren een geloofwaardige identiteit in de VS en het Verenigd Koninkrijk op te bouwen. De meest in het oog springende agent was Anna Chapman (meisjesnaam Koesjtsjenko), de dochter van een hooggeplaatste Russische functionaris, met de looks van een Bond-girl. Na een lange, debriefing op de Britse luchtmachtbasis Brize Norton, ging Skripal in ruste. Voor 260.000 Britse pond (293.000 euro), zonder hypotheek, kocht hij een half vrijstaand huis in Salisbury, een rustig en middeleeuws provinciestadje in Wiltshire.

Ogenschijnlijk leidde de voormalige spion een kalm leven. Hij reed rond in een BMW, bezocht de pub, deed mee aan het verenigingsleven. Zijn kinderen reisden gewoon naar Rusland – dochter Joelia verhuisde zelfs terug naar Moskou. In 2017 overleed plotseling zijn 43-jarige zoon – op een vakantie in Sint-Petersburg. Ook de broer van Skripal, een voormalig paratroeper, stierf na een auto-ongeluk. De Britse politie onderzoekt of het overlijden van zijn familieleden verdacht is. Op de begraafplaats van Salisbury is onderzoek verricht bij de graven van zijn vrouw en zoon.

Mogelijk hebben zijn kinderen de Russische diensten op het spoor gezet van Skripal. En mogelijk hadden ze ook goede reden hem te liquideren: volgens Britse media bleef Skripal de Britse geheime dienst MI6 adviseren over zijn voormalige werkgever, de GROe.

De aanslag op Skripal lijkt in een patroon te passen van Russische moord en doodslag op Britse bodem. In 2006 werd ex-FSB-agent Aleksandr Litvinenko vermoord door toedienen van polonium, een zeldzame radioactieve stof. Er zijn vraagtekens rond het overlijden van de Russische oligarch Boris Berezovski in 2013. Verder is er het plotselinge overlijden van de zakenman Aleksandr Perepelitjsny, belangrijke getuige in de Magnitsky-zaak, die in 2012 overleed aan een hartstilstand tijdens een rondje joggen.

Tijdens een item over de zaak-Skripal maakte een Russische nieuwslezer vorige week een curieuze opmerking. „Ik wens niemand dood”, zo zei presentator Kirill Klejmjonov, „maar ik heb een waarschuwing: verrader is één van de gevaarlijkste beroepen ter wereld.”