De partij slokt steeds meer macht van de staat op

Bij een bezoek aan de Centrale Commissie voor Discipline-inspectie (CCDI) van de Communistische Partij legde een ambtenaar enkele jaren geleden uit hoe hij en zijn collega’s te werk gaan: als een lid van de Communistische Partij van China verdacht wordt van misdragingen, bijvoorbeeld van corruptie, dan bepalen zij of en zo ja welke straf hij krijgt. Of hij ook nog voor een externe rechter moet verschijnen, bepaalt de Commissie daarna.

Dat systeem, dat nog steeds zo functioneert en waarbij eerst en vooral de partij uitmaakt of iemand schuldig is, gaat nu ook gelden voor mensen die helemaal geen lid zijn van de partij, maar die wel in de publieke sector werken. Als bijvoorbeeld de directeuren van staatsondernemingen, rechters, artsen of hoogleraren verdacht worden van het aannemen van steekpenningen, dan kunnen ze worden opgepakt en vastgehouden zonder dat er een rechter of advocaat aan te pas hoeft te komen. Daarmee wordt de Communistische Partij, die sinds 1949 alleen aan de macht is in China, zo goed als almachtig. Hong Zhenkuai, een historicus in Beijing, zei eerder over de toenemende macht van de Communistische Partij: „Hoe kan je je nu aan de wet houden als je tegelijkertijd aan de leiding van alles staat en je zelf boven de wet staat?”

Nieuwe Surveillancewet

Nu ligt er een voorstel bij het Nationale Volkscongres om het huidige CCDI te laten samengaan met andere instanties die zich bezighouden met corruptie. Dan ontstaat een nieuwe Nationale Commissie voor Surveillance, die ook afdelingen krijgt op regionaal en lokaal niveau. Er komt zo’n 10 procent extra personeel bij en het is de bedoeling dat er maar liefst drie keer zo veel gevallen van corruptie in behandeling worden genomen, zo zei de minister van Supervisie Yang Xiaodu onlangs.

Dat de commissie er komt, maakt duidelijk dat president Xi Jinping zijn campagne tegen corruptie verder wil intensiveren en dat hij niet langer alleen de Partij, maar vrijwel de gehele maatschappij wil doorlichten en controleren. De commissie zal zich vooral op corruptie richten, maar de bevoegdheden gaan verder. De commissie kan ook misdragingen van ideologische en ethische aard onderzoeken.

Lees ook: Goed- of kwaadschiks – iedereen doet wat Xi wil

Het Nationale Volkscongres, dat zondag begint en nog tot 20 maart in Beijing wordt gehouden, zal vrijwel zeker een nieuwe Surveillancewet goedkeuren die de Nationale Commissie van Toezicht mogelijk maakt. In die commissie werken vertegenwoordigers van staatsorganen samen met Partijleden, maar daarbij krijgt de Partij de beslissende stem.

Advocaten niet meer bij cliënten

Er komt ook een nieuwe vorm van detentie, de zogeheten liuzhi. Daarbij hebben verdachten geen recht meer op toegang tot advocaten, zo hebben hoge Chinese ambtenaren duidelijk gemaakt. Ook nu al kunnen advocaten hun cliënten in de praktijk vaak niet bezoeken, straks wordt dat waarschijnlijk de regel.

De commissie mag ook zelfstandig bepalen hoe lang iemand wordt vastgehouden. In de praktijk kan het er bijvoorbeeld toe leiden dat niet alleen de directeur van een bedrijf die verdacht wordt van corruptie, maar ook een hoogleraar die iets heeft gezegd dat de partij niet zint, kan worden opgepakt en gevangen gezet zonder dat er een rechter, officier van justitie of advocaat aan te pas hoeft te komen.

Lees ook: Xi Jinping: China is in 2050 een moderne, socialistische macht

Het instellen van de Nationale Commissie en de nieuwe wet waarop die is gebaseerd hebben ingrijpende gevolgen. Tot nog toe zag de Chinese staatsstructuur er, in elk geval op papier, vergelijkbaar uit met die in bijvoorbeeld Nederland, met een rechtsprekende, wetgevende en uitvoerende macht. De nieuwe commissie komt straks in feite boven de rechtsprekende macht te staan. Ook het Chinese kabinet, het hoogste staatsorgaan, krijgt er geen zeggenschap over. Daarmee ontstaat dus een orgaan dat door niemand wordt gecontroleerd behalve door de partij, die mensen kan vasthouden zonder dat er een rechter of advocaat aan te pas hoeft te komen.

Juristen in China hebben al laten weten dat ze zich grote zorgen maken om de nieuwe wet omdat zo de rechten van verdachten tot vrijwel nul worden gereduceerd.

Eerder zei Tong Zhiwei, een hoogleraar rechten in Shanghai, dat hij bang is dat de nieuwe commissie dermate machtig wordt dat rechtbanken geen enkele controle op de commissie meer kunnen uitoefenen.

Toch is het protest tegen de nieuwe wet relatief beperkt, ook omdat er in China niet veel mensen meer te vinden zijn die zich nog openlijk durven uit te spreken tegen iets wat de Chinese president wil, zeker niet omdat juist deze wet formeel vooral bedoeld is om de corruptie in de gehele maatschappij aan te pakken, een doelstelling die tijdens dit Volkscongres met volle kracht wordt ondersteund.