We mogen onze blunders best een beetje vieren

In een zaaltje boven een Amsterdams restaurant vertelt een 21-jarige ondernemer dat hij zijn medewerkers heeft moeten ontslaan. Hij is bovendien in de schulden geraakt en heeft de gebruikers van zijn app teleurgesteld. Hij krijgt een daverend applaus. Goed gefaald! Dit is waar het publiek voor komt: om te horen hoe iets mislukt. Niet uit leedvermaak, maar om ervan te leren.

In zaaltjes wereldwijd wordt op FuckUp Nights „het falen gevierd”, zoals de organisatie het aankondigt. De eerste editie was in 2016 in Mexico, inmiddels zijn er faalavonden in 252 steden verspreid over tachtig landen. De jonge ondernemer, Bas de Vries, vertelt dat hij na de ‘fuck-up’ van zijn betaal-app Florin is aangenomen bij een organisatie in Londen. „Ik werk nu met neurologen aan een systeem dat machines emoties moet laten herkennen. Of dat gaat werken? Geen idee. Maar ooit zal ik iets maken wat de wereld positief zal opschudden. Tot die tijd blijf ik falen.”

Wie niet beter weet zou denken dat falen het nieuwe slagen is. In Utrecht organiseert ‘faalkundige’ Remko van der Drift komende zaterdag het ‘Faal festival’ in TivoliVredenburg. Op zeven podia gaat het een avond lang over blunderen, verkloten, mislukken en floppen in alle mogelijke disciplines.

Faalkunde

„We leven in een enorme prestatiemaatschappij”, zegt Van der Drift. „Alleen de successen worden gevierd waardoor we bang worden om fouten te maken. Het geeft ontspanning als je accepteert dat het leven vol mislukkingen is.” Hij is zichzelf faalkundige gaan noemen na een carrière als improvisatietheatermaker, techno-dj en communicatietrainer bij bedrijventeams. Zijn faalkunde is gebaseerd op eigen ervaringen, boeddhisme, theatersport en de theorie over verschillende mindsets van de invloedrijke Amerikaanse psycholoog Carol Dweck.

Volgens Van der Drift spelen sociale media een belangrijke rol bij de angst voor fouten. Achter de Facebook-façade schuilt onzekerheid. „Sociale media zijn gericht op duimpjes. Als ik niet lekker in mijn vel zit, zie ik op Facebook dat iedereen mooie vakanties heeft en leuke opdrachten scoort. Het lijkt of de wereld maakbaar is en ik de loser ben die het niet voor elkaar heeft gekregen.”

Een gevolg daarvan is dat we volgens Van der Drift steeds meer risico’s mijden en elkaar afbranden als het toch fout gaat. „Met die verkramping verliest de maatschappij vernieuwing, vooruitgang en verbinding met elkaar. Want succes is heel erg ik-gericht.”

Weet je wie ook bang was om te falen? Albert Einstein, zo blijkt uit een recente biografie.

Klinkt leuk allemaal, maar fouten maken is gewoon niet fijn. En een zelfbenoemde faalkundige heeft misschien makkelijk praten, die kan elke fout omarmen als deel van zijn vak. Van der Drift noemde zijn eerste boek Fouten maken moet. Maar ook dat was fout, besefte hij na enige tijd. „Het was te veel ‘hoera voor de fout’, terwijl het niet leuk is om fouten te maken. Het gaat me om het aanvaarden van de fout als een gegeven.” Op de voorkant van zijn tweede boek is ‘moet’ doorgestreept en vervangen door ‘moed’.

Het is dapper om te durven falen, daarmee daag je jezelf uit. Maar neem nou de Olympische Spelen. Eén fout en waar je vier jaar voor trainde is mislukt. Niet echt het moment om blijmoedig te falen. Van der Drift: „Ik zeg ook niet dat je medailles moet verspelen, het gaat om de weg ernaar toe. Een topsporter weet als geen ander dat je fouten moet maken om verder te komen.”

Weinig foutmarge

Het lastige is dat er in een samenleving weinig ruimte is voor fouten, want we zijn gericht op efficiëntie. Biomedicus en filosoof Frank Kupper, die op het Faalfestival zal spreken over falen in de wetenschap, geeft het voorbeeld van zijn zoontje van vijf. „De juf was jarig en hij wilde haar naam op een kaartje schrijven. Hij begon, maar zei al snel tegen mij: ‘Nu moet jij het afmaken, want ik maak fouten.’ Je wilt hem stimuleren om het zelf te doen, dat hij plezier beleeft aan het leren. Maar ja, fouten maken is doodeng. Bovendien, we moesten over tien minuten op school zijn. Uiteindelijk deden we het samen.”

Het is in het klein wat hij in de wetenschap ziet. Hoewel het de aard van wetenschap is om de gangbare theorie te falsificeren, wordt fouten maken niet gestimuleerd. „In de maatschappij heerst de quest for certainty, want onzekerheid ervaren we als onveilig. In de wetenschap wordt dat deels opgelegd door de financiering, die gaat vaak naar onderzoekers die een geslaagd experiment deden, terwijl het falen even belangrijk is. Ook de politiek en het publiek vraagt van de wetenschap oplossingen en maatschappelijk nut.”

Ik wil Stapels fout niet goedpraten, maar ik vind wel dat de maatschappij hard is voor hem

Remko van der Drift over Diederik Stapel, die zal optreden tijdens het Faal Festival

Toen de Groningse hoogleraar Ben Feringa de Nobelprijs voor scheikunde won, zei hij: „Ik hoop dat er altijd ruimte blijft voor een speeltuin waarin we onderzoek kunnen doen. Je moet kunnen vallen. Want pas dan kom je tot ontdekkingen.” Dat zullen de meeste onderzoekers onderschrijven, maar Kupper merkt op dat die vrijheid er vooral is voor wetenschappers die al succes hebben gekend. „Pas na het slagen krijg je de ruimte om te falen.”

Net als Van der Drift pleit hij voor meer acceptatie van fouten. „Het vertrouwen in instituties neemt af, we accepteren geen fouten van rechters, politici of journalisten, terwijl ze die natuurlijk wel maken. Daarnaast is er de voortgaande individualisering. Ik denk dat de bubbel van sociale media er altijd al was, op verjaardagen deelde je succesverhalen met gelijkgestemden, maar de druk op succes komt nu steeds meer bij het individu te liggen. Dat falen nu zo’n belangrijk onderwerp is, op bijvoorbeeld die FuckUp Nights, laat zien dat daar verzet tegen komt.”

Faalfitness

Tijdens een workshop faalfitness wil Van der Drift op het festival mensen trainen om liever te zijn voor zichzelf. „Je kent het wel: je maakt een fout en je denkt ‘sukkel, dat had je anders moeten doen’. Je schiet daar weinig mee op. Dat is je innerlijke criticus die spreekt, maar het helpt om meer zelfcompassie te tonen. Oké, dit is fout gegaan, maar hoe kun je nu verder?” Zelf heeft hij zijn innerlijke criticus een naam gegeven: Kritische Karel, zodat hij het stemmetje in zijn hoofd kan vragen om wat zachter te praten.

Lees ook: Op het werk is blunderen ook zo gek nog niet, je leert er juist van.

Maar is fout dan goed? Op de FuckUp Nights stellen mensen zich kwetsbaar op, maar het lijkt ook alsof de fout wordt goedgepraat. Op het Faalfestival komt Diederik Stapel vertellen over de val na zijn grootschalige wetenschapsfraude. „Ik wil zijn fout niet goedpraten, maar ik vind wel dat de maatschappij hard is voor hem. Hij is in het verdomhoekje gezet. Ik bied hem een podium zodat wij kunnen leren van zijn fout.”

Filosoof Kupper erkent de paradox van de faalkunde. „Uiteindelijk zie je vooral mensen die vertellen over een fout waar ze van hebben geleerd en weer succesvol uit zijn gekomen. Het zou eigenlijk interessanter zijn als er een spreker kwam die na zijn fout werkloos en depressief thuis zit. Nu draait falen nog steeds om succes.”

Dat is ook merkbaar op de Amsterdamse FuckUp Night. Het publiek bestaat voor een groot deel uit expats, het is de eerste Engelstalige editie in de hoofdstad. Ze vragen de falende ondernemers vooral naar het perspectief: wat valt er te leren uit de fout?

Die avond is er nog applaus voor de vrouw die Keniaanse meisjes aan goedkoop maandverband hielp, maar uiteindelijk haar fabriek moest sluiten. Ze schreef er een boek over en geeft trainingen. Er is applaus voor de Amerikaanse kunstenaar die zijn verhuizing naar Amsterdam als zijn grootste fuck-up ziet. Hij presenteert er volgende maand een stripboek over. En voor de galeriehouder die zijn huwelijk zag stranden, slecht voor zichzelf en zijn omgeving zorgde en vooral geen zicht had op zijn administratie. Hij werd failliet verklaard. Hij wil binnenkort een nieuwe galerie openen, „de grootste van Nederland”.

Japke-d. Bouma wordt altijd heel nerveus van lifecoaches die ‘durf te falen’ zeggen. Moet je dan bewust fouten maken?