Krant NZZ trekt naar rechts

Het is al maanden onrustig rond de Zwitserse kwaliteitskrant Neue Zürcher Zeitung (NZZ). Het gonst van de berichten over een nieuwe rechts-populistische koers, een verstikkend werkklimaat en een autoritaire leiding. Het Duitse weekblad Die Zeit schetste in december een onthutsend beeld. Bij de NZZ zou een angstklimaat heersen waarin journalisten gebukt gaan onder de door de hoofdredactie voorgegeven lijn.

Dit botst met de reputatie van ‘alte Tante’; een oerdegelijke, liberaal-conservatieve krant waarin een scherp, maar open debat op hoog niveau wordt gevoerd. Zelfs lezers met andere politieke overtuigingen waarderen de kwaliteit van de berichtgeving en het niveau van discussie, vaak door internationaal vooraanstaande intellectuelen. Juist omdat deze reputatie onder druk komt te staan, reageren journalisten en deskundigen in binnen- en buitenland geschrokken.

De NZZ lijkt de eerste gerenommeerde Europese krant die toegeeft aan een rechtser sentiment. In andere landen, met name Duitsland, wordt met argusogen gekeken naar dit aanzwellende rechts-populistisch geluid. In Nederland is de NZZ minder bekend, maar het veranderende politieke klimaat en onder druk staande traditionele media spelen ook hier.

‘Scherper profiel’

Het begon drie jaar geleden toen de nieuwe hoofdredacteur Eric Gujer beloofde het blad een ‘scherper profiel’ te geven. Deze nieuwe toon valt vooral op in zijn hoofdredactionele commentaren. Lezers reageerden verrast toen de liberale krant afgelopen zomer ineens pleitte voor een boerkaverbod. Gujer uitte bovendien harde kritiek aan Angela Merkel en de Duitse vluchtelingenpolitiek. Recentelijk zorgde zijn standpunt voor afschaffing van de publieke-omroepsubsidie ophef. Juist de NZZ-lezer is een trouwe publieke-omroepkijker.

In een schriftelijke reactie spreekt Gujer de kritiek tegen. „De NZZ is de stem van het redelijke midden in Zwitserland (…). Ik kan geen koersverandering naar rechts of links vaststellen, dat zouden onze lezers ook niet waarderen. Het is verkeerd kwesties als een boerkaverbod of een nieuwe ordening van de publieke omroep door een partijpolitieke bril te beschouwen.”

Maar niet alleen de toon van de hoofdredactie is veranderd. Enkele gerenommeerde journalisten hebben de NZZ (gedwongen) verlaten. Zij voelden zich niet meer vrij in hun journalistieke keuzes. Het ontslag van de Feuilleton-redacteur Uwe Justus Wenzel leidde zelfs tot een protestbrief van zeventig internationaal vooraanstaande wetenschappers. Ze uitten hun zorgen over een ‘vernauwende horizon’, ‘personele aderlating’ en een dalend niveau van de enige Zwitserse krant die er internationaal toe doet.

De verschuivingen bij de NZZ kunnen niet los worden gezien van de Zwitserse politieke en mediale context, stelt de Zwitserse emeritus hoogleraar mediawetenschappen Roger Blum. „De verhoudingen tussen rechts en links zijn niet erg veranderd, maar binnen rechts is een verschuiving gaande naar extremer rechts.” Hij doelt op het succes van de rechts-nationale Schweizerische Volkspartei (SVP), die bij de landelijke verkiezingen in 2015 een derde van de stemmen won. „Partijen als de FDP, die traditioneel conservatief-liberaal waren, werden gedwongen zich scherper rechts te positioneren.” De NZZ staat traditioneel dicht bij de FDP; het is het niet verbazingwekkend dat ook de krant een scherpere toon aanslaat.

Naar Duitsland

Deskundigen zien ook een economische reden voor de koerswijziging. De NZZ-Mediengruppe maakt winst, maar de oplage van de krant daalt. De recente uitbreiding naar Duitsland kan in dit licht worden gezien. Met zijn Duitse editie (en nieuwsbrief) wil Gujer het debat daar opschudden en nieuwe lezers werven. Hij ziet deze stap als een manier om de hoge kwaliteit van de NZZ-berichtgeving te waarborgen door nieuwe abonnees en inkomsten te genereren.

Dat Gujer succes heeft bij een rechtse doelgroep blijkt uit het feit dat AfD-politici graag stukken uit de krant delen. Of het uitstapje naar Duitsland rendabel is, moet nog maar blijken. De correspondent van de Süddeutsche Zeitung in Zwitserland, Charlotte Theile, heeft haar twijfels: „Ik begrijp de redenering dat in de Duitse media nog ruimte is op rechts, het fatsoenlijke AfD-spectrum, zeg maar. Maar de NZZ is ook wel erg Zwitsers en bovendien duur.” Het is uitzonderlijk dat de NZZ haar politieke lijn verandert. „Lezers waardeerden die juist.” Wat gaat de NZZ doen als de politieke trend weer een andere kant op gaat?, zeggen critici. Pas dan valt te zeggen of de krant daadwerkelijk duurzaam naar rechts is opgeschoven.