Teveel effect verstoort de impact in toneelversie van A.M. Homes’ ‘Vergeef ons’

Niets Amerikaanser dan het traditionele familiefeest Thanksgiving met zijn rituelen: het kalkoendiner, de reünie van verre gezinsleden, hoop op vrede en vergiffenis en uiteindelijk drank, overspel en ruzie.

Schrijfster A.M. Homes (Washington, 1961) wijdde er haar Great American Novel aan, Vergeefs ons (May We Be Forgiven, 2012). Het boek is zedenschets en zwarte komedie tegelijk, overborrelend van een duizelingwekkend aantal personages.

Regisseur Guy Cassiers, die eerder met zijn Proust-bewerkingen een meesterproef aflegde van literatuur-op-toneel, brengt Vergeefs ons nu als een groteske hellevaart, uitgebracht door het Toneelhuis in Antwerpen en Toneelgroep Amsterdam.

Droomcast

Cassiers, altijd al verzot op theatertechniek, plaatst boven de speelvloer in de Antwerpse Bourla-schouwburg videoschermen waarop beelden van de consumptiemaatschappij verschijnen. Hij beschikt over een droomcast aan acteurs, onder wie Eelco Smits, Katelijne Damen, Lucas Vandervost, Chris Nietvelt en Steven Van Watermeulen. De roman getrouw kiest hij voor een satirische uitbeelding van het hedendaagse tijdperk van sociale media. De acteurs staan achter microfoons met aan hun voeten een schakelpaneel. Als ze met elkaar spreken is dat uitsluitend via de telefoon. De stemmen komen versterkt tot ons. Antwoordapparaten, ringtones en telefoonstemmen vormen een soundtrack, ondersteund door muziek met een diepe Leonard Cohen-stem.

Noodlottige kus

Hoofdpersoon Eelco Smits als Harry Silver fulmineert in de openingscène tegen zijn jongere broer George (Van Watermeulen) die hem in alles overtreft. Carrière, vrouw. Op Thanksgiving krijgt hij, terwijl hij in de keuken de kalkoen bereidt, een warme kus van Jane, de vrouw van George. Deze kus zet een explosieve reeks noodlottige gebeurtenissen in gang. Zo verliest Harry zijn baan aan de universiteit als Nixon-historicus („Wie weet wie Nixon is?”), veroorzaakt zijn broer een dodelijk ongeluk en uit wraak vermoordt hij zijn vrouw wegens overspel. Uiteindelijk krijgt Harry Silver de verantwoordelijkheid voor de jongere generatie kinderen: neef, nicht, weeskinderen als gevolg van het ongeluk. Silver neemt hiervoor op ontroerende wijze zijn verantwoordelijkheid: hij creëert een nieuw gezin.

Weergaloze acteerkunst

De spelers – allen in een stroom van dubbelrollen – laten weergaloze acteerkunst zien. Eelco Smits verdient als Harry Silver lof. Hij manoeuvreert prachtig tussen alle identiteiten die zijn personage aanneemt, van seksbeluste man tot ontslagen historicus, van empathische man die boete wil doen voor al het aangerichte kwaad tot overspelige echtgenoot.

Ook Chris Nietvelt is groots in al haar rollen en het mooiste nog als jaloerse vrouw en internetprostituee. In weer een andere dubbelrol vertolkt ze de demente moeder van de Silver-broers die in het bejaardenhuis kruipend meedoet aan een dansfeest. Zo zijn er tal van scènes die humor en pijn verbinden. De voorstelling is een zandstorm aan scènes, snel, gejaagd, hard en lijdend aan overdaad.

Overdaad

De vorm die Cassiers kiest is extreem rigide en al te complex. De versterkte, door de microfoons vervormde stemmen maken de voorstelling eerder tot een performance. Het is aan de toeschouwer om in deze overdaad de momenten van innigheid en ontroering te vinden.

Cassiers vlucht weg van echt drama en laat de techniek zegevieren. Daarmee staat hij de zeggingskracht van Vergeef ons in de weg. Dat is jammer, want de scènes tussen Smits en zijn nicht Ashley getuigen van groot inlevingsvermogen. Ook de wanhoop van Nietvelt, die de rol van maîtresse met die van een echte liefdevolle vrouw probeert te verbinden, is met prachtige overtuiging gespeeld.

Homes’ boek, waarmee ze een hedendaagse Great American Novel wilde schrijven, is gemengd ontvangen, als ‘semi-briljant’. Dat geldt ook voor deze theaterversie, die is als een halfedelsteen. De regie zoekt te veel effect waar pure eenvoud en zuivere toon zo veel welkomer was geweest.