Rebelse jong-socialist kan Duitsland en Europa in chaos storten

Een half jaar geleden had bijna niemand nog van hem gehoord, maar nu voert hij een opstand aan tegen de grootmachten in de Duitse politiek. En die opstand heeft een serieuze kans van slagen.

Kevin Kühnert zit ontspannen op het podium van een afgeladen zaaltje in een buurthuis in Berlijn. Zelfverzekerd, met een ernstige blik, overziet hij de drukte, de mensen die zich verdringen bij de deuren, die rijen dik langs de muren staan of op de grond zitten om maar te kunnen meepraten over de toekomst van de sociaaldemocratie in Duitsland.

Kühnert is 28 jaar, student politicologie en sinds november voorzitter van de jongerenorganisatie van de SPD, de Jusos. Met verve leidt hij het verzet tegen toetreding van de SPD tot een nieuwe regeringscoalitie met Angela Merkel en haar christendemocraten.

Lees ook: Merkel betaalt hoge prijs voor akkoord over coalitie met SPD

Politiek dier

Hij ziet er jonger uit dan zijn jaren, maar hij gedraagt zich als het politieke dier dat hij duidelijk is. Een talent, voorzitter van de leerlingenraad toen hij 14 was, lid van de Jonge Socialisten toen hij 15 was, en nu in het middelpunt van de strijd in de belangrijkste politieke arena van Europa. Zijn zege kan de val inluiden van Angela Merkel en afbreuk doen aan Duitslands reputatie als het stabiliteitsanker van de Europese Unie.

Lukt het hem en zijn medestanders om te verhinderen dat de zogeheten Grote Coalitie (GroKo) tot stand komt, dan belandt Duitsland vijf maanden na de bondsdagverkiezingen in een situatie van grote onzekerheid. Zonder zicht op een meerderheidsregering, zonder draaiboek hoe het verder moet. En mét mogelijk fatale gevolgen voor de SPD, die in een enkele peiling al kleiner is dan de anti-immigratiepartij AfD. Nieuwe verkiezingen, waar een ‘nee’ tegen de GroKo vroeg of laat op zal uitdraaien, zijn voor de oudste partij van Duitsland een enorm risico.

Maar kom daarmee niet aan bij Kühnert. „Als we ons door angstscenario’s laten leiden, kunnen we de tent net zo goed meteen sluiten”, zegt hij koeltjes. „Wij willen verantwoordelijkheid nemen, maar dat kan ook door ‘nee’ te zeggen.”

Kühnert wil dat de SPD zich vernieuwt, weer herkenbaar wordt als linkse partij, en, zegt hij, dat kan alleen in de oppositie. Dat valt goed bij de pakweg tweehonderd SPD-ers in de zaal – niet alleen jonge leden, maar ook heel wat sociaaldemocraten van middelbare leeftijd of ouder.

Dezer dagen beslissen de ruim 463.000 leden van de SPD of er volgende maand een vierde kabinet-Merkel kan aantreden of niet. Per post kunnen ze tot 2 maart voor of tegen het regeerakkoord stemmen dat CDU, CSU en SPD begin deze maand sloten.

Lees ook: De dwergenopstand bij de SPD is net niet groot genoeg

Tot op het bot verdeeld

Het spant erom. De partij is tot op het bot verdeeld. De partijleiding reist door het land om hartstochtelijk te pleiten voor een ‘ja’. Kühnert argumenteert op wat hij noemt een #NoGroKo-tournee voor ‘een zelfbewust nee’. Op zondag 4 maart wordt de uitslag bekendgemaakt.

Als Kühnert tien minuut gesproken heeft, is het woord aan de leden. Het debat gaat alle kanten op. Een vrouw betoogt dat „mevrouw Merkel even bang is voor nieuwe verkiezingen als wij” – en roept op om ‘nee’ te stemmen. Een man sluit zich daarbij aan en betoogt dat de AfD zo gegroeid is, omdat de SPD in de regering steeds compromissen moest sluiten met de christendemocraten.

Een ander waarschuwt dat de SPD zich geen nieuwe verkiezingen kan veroorloven, straks loopt het net zo af als met de zusterpartijen in Frankrijk en Nederland. „Voor het eerst hebben we een situatie waarin Merkel wankelt, er breekt een nieuw tijdperk aan – en moeten we dan aan de zijlijn gaan staan?” Een vrouw valt hem bij: „Waarom zouden we de macht uit handen geven, nu we hem pakken kunnen?”

Voor Kühnert is dat duidelijk. „We hebben in de regering best wat gepresteerd, zoals invoering van het minimumloon. Maar kennelijk was het resultaat te klein, want bij de verkiezingen haalden we maar 20,5 procent van de stemmen. Daarom moeten we hetzelfde spel niet nóg eens spelen. Er zijn alternatieven. Na een paar jaar in de oppositie kunnen we misschien een coalitie zonder de christendemocraten vormen.”

Niets wijst erop dat er een linkse meerderheid aan de horizon is. Maar zowel bij voor- als tegenstanders van de GroKo leeft een diep verlangen zich uit de omarming van Merkel te bevrijden en het eigen profiel aan te scherpen. Alleen gelooft de één dat dit onmiddellijk moet gebeuren om de partij te redden, terwijl de ander er juist van overtuigd is dat de SPD zich in de afgrond stort door nu voor regeringsverantwoordelijkheid weg te lopen.

Lees ook: Op een emotioneel partijcongres stemde de SPD in met het voorstel door te gaan met de coalitievorming met CDU en CSU.

Respect

„Ik heb respect voor Kühnert, voor de zakelijke manier waarop hij het debat voert”, zegt Daniel Rinkert, een SPD-politicus uit Noordrijn-Westfalen die campagne voert voor ‘ja’. „De partij heeft ook dringend een programmatische vernieuwing nodig. Maar als we ‘nee’ zeggen, komen er zeker nieuwe verkiezingen en wat moeten we dan tegen de kiezers zeggen? Stem op ons, maar we willen niet regeren? Ik ben bang dat we dan zelfs de 10 procent niet halen.”

Hannah Lupper, student politicologie uit Berlijn, prijst de professionaliteit en de rust van Kühnert – „een heel verschil met de partijtop”. Ze erkent dat de opiniepeilingen haar angst inboezemen, „de AfD kan de op één na grootste partij worden”. Maar ze heeft toch ‘nee’ gestemd. „Een strategische keuze. We kunnen niet gewoon doorgaan, het gaat erom wat voor partij we over tien of twintig jaar zijn.”