Geheime fiscale rulings vergroten het wantrouwen van de burger

Door Pieter Desmet

Tom-Jan Meeus is correct in zijn analyse dat politiek en overheid meer transparantie hebben gekend en dat achterkamertjespolitiek en geheimhoudingen minder getolereerd worden. Deze evolutie naar meer transparantie is maar goed ook,want transparantie is cruciaal voor burgers om hun overheid te vertrouwen.

Zelfs al krijgen burgers niet altijd hun zin, zolang het beslissingsproces maar duidelijk en transparant is, staat de revolutie nog niet aan de deur. Transparantie zorgt er voor dat we het beslissingsproces als rechtvaardig zien. En daardoor ook of we wel of niet de legitimiteit betwisten van de beslissing en van degene die ze neemt.

Geheim bastion

Toch bestaat er nog een bestuurlijk bastion waar geheimhouding en onduidelijke procedures in stand gehouden worden. Staatssecretaris Snel liet onderzoek doen naar 4.462 zogezegde ‘rulings’, de geheime fiscale afspraken met bedrijven. In 78 van de gevallen bleek hierin een fout te zijn gemaakt. Nu is het feit dat zich daar fouten hebben voorgedaan, op zich menselijk. En is het alvast lovenswaardig dat Snel de procedures wil verbeteren en stroomlijnen. Maar dat deze rulings volstrekt intransparant zullen blijven, blijft overeind. Niemand mag weten welke afspraken de fiscus maakt met multinationals. We hebben blijkbaar  een internationaal consortium van onderzoeksjournalisten nodig om fiscale constructies bloot te leggen.

Pakkans

Belastingen betalen is eigenlijk één van de weinige gewoontes die we met elkaar gemeen hebben en die we blijven volhouden tot het bittere einde. Daarom is er ook veel onderzoek naar wat nu bepaalt of mensen braaf belastingen betalen of uitwegen zoeken om minder of geen belastingen te hoeven betalen.

Volgens een oude theorie betalen mensen enkel belastingen als de pakkans en de boetes te groot zijn.  Dat ging dus uit van een afschrikeffect, waarin de almacht van de overheid om te straffen als belangrijkste drijfveer gezien werd. Veel onderzoek heeft echter aangetoond dat er nog een andere belangrijke motivatie bestaat:  het vertrouwen dat mensen hebben in de overheid en de mate waarin ze geloven dat deze overheid rechtvaardig is.

Barricaden op

Voor de belastingbetaler zijn vertrouwen en rechtvaardigheid cruciaal. De vraag is dan hoe deze belastingbetaler reageert als hij ziet dat andere spelers de belastingsdans legaal lijken te ontspringen door rulings. Dit roept in eerste instantie vragen op over distributieve rechtvaardigheid. We kijken naar de belastingsverdeling en vragen ons af of iedereen krijgt waar hij recht op heeft en betaalt wat hij moet betalen. Dat is een subjectieve aangelegenheid, maar zelfs al vinden we een verdeling manifest oneerlijk, dan hoeft dit nog niet meteen te betekenen dat we de barricaden op gaan. Daarvoor kijken we ook naar de rechtvaardigheid van het proces. Zelfs al zijn we niet blij met de verdeling, we kunnen gesust worden met de gedachte dat het beslissingsproces eerlijk verliep. Dat vereist wel transparantie over de gevolgde procedure en de genomen beslissing.

Sluier

En daar wringt de schoen bij fiscale rulings. Enerzijds is er geen transparantie over de precieze rulings, wat tot speculatie leidt die de perceptie van een oneerlijke verdeling enkel vergroot. Anderzijds heeft de bevolking ook geen enkel idee over hoe deze rulings tot stand kwamen en wie wat waarom krijgt. Op zich begrijpt iedereen wel dat rulings nodig zijn om bedrijven hier te houden die anders elders naar werknemers gaan shoppen. Maar tegelijk moet er ook transparantie bestaan over de manier waarop deze beslissingen genomen worden en over de inhoudelijke beslissing zelf. Dat Snel de interne procedures wil oppoetsen is een belangrijke stap, maar zolang de sluier van geheimhouding blijft bestaan zullen percepties van onrechtvaardigheid en wantrouwen nooit veraf zijn.

Net zoals rulings een “belangrijke pijler van ons vestigingsklimaat” kunnen zijn, is hun transparantie en rechtvaardigheid een belangrijke pijler voor het vertrouwensklimaat bij alle andere belastingbetalers.

De Gedragscolumn reflecteert op de actualiteit vanuit gedragswetenschappelijk perspectief. Pieter Desmet is als universitair hoofddocent in Behavioural Law and Economics verbonden aan de Rechtenfaculteit van de Erasmus Universiteit Rotterdam.