Studenten: controleer de universiteiten zolang inspraak tekortschiet

Over werkdruk, bureaucratie en verengelsing in het hoger onderwijs zijn veel kritische geluiden van docenten en studenten. Goed dat daarom op 6 februari de rectoren van de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit Utrecht aan het woord kwamen in een artikel van deze krant om te reageren op de klachten. Hun conclusie is dat er een ‘low trust-regime’ heerst, gebaseerd op een cultuur van wantrouwen. Hun oplossing? De betrokkenen, zoals overheid, politiek, universiteitsbestuurders en belangenbehartigers van studenten, moeten elkaar meer vertrouwen gunnen. Wij van het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) zien dit anders: vertrouwen is geen kwestie van gunnen, maar van verdienen. Wij houden de bestuurders een spiegel voor: verbeter de universiteit, begin bij jezelf.

Wij kunnen het niet meer eens zijn met universiteitsbestuurders Karen Maex en Bert van der Zwaan: het systeem werkt het best bij een hoge mate van vertrouwen. De realiteit leert ons echter dat dit vertrouwen helaas nog niet overal op z’n plaats is.

Nog te vaak moeten wij als belangenbehartigers van studenten aan de bel trekken als universiteiten zich niet aan de regels houden. Laat ons dit illustreren. Een halve maand geleden schreef deze krant nog over de studenten aan hogescholen en universiteiten die verplicht extra kosten moesten maken voor hun opleiding, terwijl dit al sinds 1992 verboden is. Ondanks een herinnering van de minister in 2015 bleek dit vorig jaar nog steeds te gebeuren.

Onderwijsgeld weg

Een ander voorbeeld is een onlangs verschenen overzicht van het Rathenau Instituut. Het overzicht laat zien dat geld van het Rijk, dat eigenlijk is bedoeld voor wetenschappelijk onderwijs, uiteindelijk wordt besteed aan wetenschappelijk onderzoek. Universiteiten kunnen de toename van competitieve financiering steeds moeilijker combineren met stijgende studentenaantallen en de eigen onderzoeksstrategie.

Een laatste voorbeeld gaat over de doorgeslagen verengelsing van universiteiten. Op stel en sprong moeten hele universiteiten en faculteiten ineens van voertaal veranderen. Het Rathenau Instituut liet in september al zien dat hier mogelijk financiële prikkels aan ten grondslag liggen. In plaats van onderwijskwaliteit, wordt dan dus de begroting van de universiteit leidend bij de keuze van de voertaal. Vorige week nog gaf minister Van Engelshoven aan dit te gaan onderzoeken.

Bijsturing nodig

Deze voorbeelden en talloze andere situaties bewijzen dat monitoring en bijsturing nodig blijven. Dit leidt ertoe dat wij als studentenorganisaties de ontwikkelingen en activiteiten van universiteiten (en hogescholen) kritisch blijven volgen.
Nog belangrijker: universiteitsbestuurders hebben zelf een belangrijk deel van de oplossing in handen. Ze vragen ons om vertrouwen, maar belijden dat principe zelf nog lang niet altijd in de eigen universiteitsdemocratie. Het vertrouwen dat zij vragen, geven ze nog lang niet altijd aan de medezeggenschap.

Te vaak nog horen wij van leden van de medezeggenschap dat zij hun taken niet volwaardig kunnen uitvoeren. Zij krijgen onvoldoende middelen of ondersteuning, moeten bedelen om informatie of worden onder hoge druk gezet om een beslissing te nemen. Deze ervaringen worden bevestigd in onderzoeken zoals de Medezeggenschapsmonitor en het onlangs verschenen rapport van de Algemene Rekenkamer naar de voorinvesteringen en medezeggenschap hoger onderwijs. En dat terwijl een volwassen en kritische universiteitsdemocratie overmatige bemoeienis van buitenaf onnodig zou maken.

Wij vinden het heel goed om te discussiëren over de werking van het systeem dat we hebben ontwikkeld. Wij erkennen ook dat wij daar een rol in vervullen en houden onszelf ook de spiegel voor of we dat op de juiste manier doen. We willen ook zeker niet alleen anderen aanwijzen. Maar we willen wel stellen dat vertrouwen verdiend moet worden voor het kan worden gegund. Bestuurders hebben de oplossing voor het probleem voor een belangrijk deel in hun eigen handen. Door de eigen democratie hetzelfde vertrouwen te geven als ze van anderen verlangen.

Rhea van der Dong en Bob van Soolingen, voorzitter en bestuurslid van het Interstedelijk Studenten Overleg