‘Black Panther laat zien dat ik trots kan zijn op mijn erfgoed’

‘Black Panther’ is visual eye candy, heel koninklijk en er zit veel trots in de Afrikaanse personages”, zegt kunstenaar Brian Elstak (38). Volgens hem is de film leuk voor iedereen die van Marvel-films houdt, maar voor zwarte fans van het genre voelt het iets meer als een overwinning. Van de regisseur tot de scenarioschrijvers en de kostuumontwerpers: nooit eerder heeft zoveel zwart talent voor en achter de schermen gesleuteld aan een film van Disneys Marvel Studios. En omdat intelligente, sterke vrouwen een prominente rol hebben, slaat de film volgens Elstak veel vliegen in één klap. „Shuri, het tienerzusje van de Black Panther, is hoofdwetenschapper en gewoon de beste Disney-prinses ooit.”

Net als Elstak is ook rapper Akwasi (29) sinds zijn jeugd een fervente stripboeklezer. „Maar als ik die strips van vroeger nu teruglees is het best pijnlijk om te beseffen dat er bijna geen zwarte superhelden waren.” Hij ziet Black Panther als een punt op de doorlopende lijn van het blaxploitation-filmgenre uit de jaren zeventig. „Toen maakten zwarte regisseurs films over zwarte protagonisten, van cultheld Shaft naar een Black Dracula, Black Godfather, Blackenstein enzovoorts. Mensen hadden echt behoefte aan zwarte helden.”

Lees ook meer achtergrond en de recensie (4 ballen) van Black Panther: ‘Black pride’ in een superheldenfilm

Helaas is er in Hollywood nog steeds veel whitewashing, zegt Akwasi. Als voorbeeld noemt hij de casting van witte acteurs in Aziatische rollen: Scarlett Johansson speelde een Japanse vrouw in de Amerikaanse remake van Ghost in the Shell en Ed Skrein kreeg de rol van een Japans personage in de nieuwe Hellboy, maar zag daar later van af omdat hij vond dat een Aziatische acteur die rol hoorde te spelen.

Pan-Afrikanisme

De aankleding in Black Panther is gebaseerd op kledingstukken, texturen, kapsels en tatoeages uit echte Afrikaanse culturen. Volgens Akwasi, die van Ghanese afkomst is, laten de Pan-Afrikaanse invloeden in de film zien dat hij trots kan zijn op zijn erfgoed. „De beeldvorming over Afrika is simpelweg niet altijd eerlijk geweest en vooral heel selectief.”

Nozizwe Dube (22) studeert rechten en is ex-voorzitter van de Vlaamse Jeugdraad en schrijver van een bijdrage aan het boek Zwart: Afro-Europese literatuur uit de Lage Landen. Zij is kritischer, ze vindt het jammer dat verschillende Afrikaanse stijlen in Black Panther worden vermengd. „Ik ben geboren in Zimbabwe en merk in de film een Amerikaans perspectief op wat Afrika is, terwijl het continent 54 landen telt met veel diversiteit.” Het zou volgens haar beter zijn om meer rekening te houden met de verscheidene culturen, zodat men niet opnieuw vervalt in het oude idee van Afrika als één land. Maar dit doet niet af aan haar enthousiasme. Toen ze opgroeide in Zimbabwe, een voormalige Britse kolonie, werden daar veel Amerikaanse en Europese tv-programma’s uitgezonden. „Dus ook op het Afrikaanse continent zijn er kinderen die zichzelf niet altijd herkennen in de media.”

Afrofuturisme

T’Challa, de Black Panther, is koning van de fictieve Afrikaanse staat Wakanda, een land dat nooit is gekoloniseerd. Door het bezit van vibranium, een zeldzaam metaal van buitenaardse oorsprong, waar onder andere ook Captain America’s schild van is gemaakt, is Wakanda het rijkste en meest technologisch geavanceerde land ter wereld. De film is volgens cultureel ondernemer Stephanie Afrifa (29) en kunstenaar en cultureel onderzoeker Charl Landvreugd (46) daarmee een mooi voorbeeld van afrofuturisme: een filosofische en culturele stroming waarin zwarte mensen centraal staan.

„Het is een soort esthetiek met afrocentrisme als uitgangspunt”, zegt Afrifa. Gekoloniseerde mensen in Afrika en hun geschiedenis worden gekoppeld aan sciencefiction. In plaats van de pijn waar de diaspora mee leeft, wordt een nieuw universum gecreëerd waarin zwarte mensen autonoom zijn. „De zwarte mens zegt: we kunnen een ideale wereld creëren. Hoe ziet die eruit?”

Landvreugd, die afrofuturistische elementen in zijn werk gebruikt, zegt dat kolonialisme een feit is waaraan je niet ontkomt. Maar op scholen wordt vaak onderwezen dat het Afrikaanse continent geen cultuur had voor de tijd van de slavernij. „Dat is onjuist. Er waren grote koninkrijken en wetenschappers. Met dat historisch besef is een land als Wakanda niet raar. Het kan best een mogelijkheid zijn.”

Veel bekende zwarte makers spelen met afrofuturisme, zoals sf-schrijfster Octavia E. Butler, kunstenaar Jean-Michel Basquiat en jazzmuzikant Sun Ra. Het conceptalbum Metropolis: Suite I (The Chase) (2007) van zangeres Janelle Monáe, over een vrouwelijke androïde die de wereld redt, liet de mainstream-wereld kennismaken met afrofuturisme.

Lange adem

Hoewel Black Panther voelt als een overwinning voor velen, is het geen geheim dat er binnen Marvel en Disney Studios nog steeds een gebrek aan etnische diversiteit heerst. „Diversiteit is pas gelukt als mensen van kleur ook worden vertegenwoordigd in directiekamers en in de bedrijfstop”, zegt Dube. „Er zal hard gewerkt moeten worden om het op dat niveau te verwezenlijken – het is een werk van lange adem.” Black Panther is volgens Dube belangrijk voor zwarte jongeren die geïnteresseerd zijn in filmmaken, omdat het beroep ze vaak wordt afgeraden. „Zwarte mensen krijgen vaak de boodschap dat niemand een ‘zwarte’ film wil zien en dat onze verhalen niet verkopen.” Ook filmstudent Robin van der Haak (19) krijgt dat vaak in zijn omgeving te horen. Hij is van Afro-Braziliaanse en Nederlandse afkomst en wil later als regisseur bijdragen aan een realistische en positieve representatie van mensen van kleur. „Het is heel gaaf dat Marvel deze film maakt, maar dit moet vooral geen eenmalige goededoelenactie worden.” Een film met een bijna volledig zwarte cast en een zwarte regisseur is volgens hem zeker een stap in de goede richting. „Maar het is belangrijk om op elke stap kritisch te reflecteren, zodat we duurzame gelijkwaardigheid kunnen bereiken.”

Goud

Naast de culturele impact van Black Panther, is het ook interessant om naar beeldtaal, vorm en stijl te kijken, zegt Stephanie Afrifa. „Het blijft een Marvel-strip, dus een universeel verhaal.” In de media-aandacht voor de film mist ze interviews met comic-kenners die in de sector werken of er research naar deden en er iets over kunnen zeggen. Dat zou meer verdieping bieden aan het gesprek. „Black Panther overstijgt zwart-zijn: los van de representatie is het gewoon de beste Marvel-film”, aldus Afrifa.

Tien jaar geleden kwam Iron Man uit, het eerste deel in de Marvel-filmreeks. Door te zorgen voor diversiteit in verhalen en makers probeert Marvel volgens Brian Elstak het interessant te houden voor de kijkers. Het was vooruitstrevend Black Panther te laten regisseren door Ryan Coogler, die slechts twee films had gemaakt (Fruitvale Station en Creed) en hem een miljoenenbudget toe te vertrouwen, zegt Elstak. „Hetzelfde deed Marvel bij de vorige film, Thor: Ragnarok. Taika Waititi, een indie-regisseur van Maori-afkomst, kreeg de ruimte om zijn gekke stijl, droge humor, maar ook aspecten over kolonialisme in Ragnarok te verwerken. Het werd box-officegoud en dat zal met Black Panther nu ook gebeuren.”

Correctie 15-2-2018: In de online-versie van dit artikel ontbrak een inzet over de achtergrond van Black Panther. Die is toegevoegd.