De wijk moet een gasbeving overleven. Dus de helft gaat plat

In de hoekjes van Opwierde-Zuid kun je de toekomst van Groningen zien. Aan de Parksingel en de Burgemeester de Sitterstraat, tegen de randen van de Appingedamse jarenzeventigwijk, staan de bouwketen en betonmengers om de gesloopte buitenmuren van blokken rijtjeshuizen. Stalen palen liggen op de stoep, de hele zijgevel is met plastic bedekt. Geronk van de betonmolens klinkt zachtjes over de weilanden van het Hogeland en het water van het Eemskanaal.

Opwierde-Zuid is begonnen. Sinds oktober vorig jaar wordt op verschillende plekken in de wijk aan huizen gewerkt, en dat gaat jaren duren. Doel: de hele bloemkoolwijk bestendig maken tegen de bevingen die in Noordoost-Groningen voorkomen door gaswinning.

Opwierde-Zuid is een van de eerste plekken in het bevingsgebied waar met die miljoenenoperatie begonnen is. Uiteindelijk moet die er voor zorgen dat alle bewoners bij een ‘zware klap’ van 5 op de schaal van Richter levend hun vierhonderd huizen kunnen verlaten. Daarna kan het huis alsnog instorten. Bevingsscheuren kunnen na een versterking nog steeds optreden.

Zo’n 22.000 gebouwen in Groningen staan op de rol om de komende vijf jaar geïnspecteerd en waarschijnlijk versterkt te worden. Het is de belangrijkste taak van Nationaal Coördinator Groningen (NCG) Hans Alders. Gaswinner de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) – joint venture van Shell en ExxonMobil – betaalt als aansprakelijke partij de rekening. Voorlopig ligt de operatie, die het aangezicht van de provincie drastisch zal veranderen, nog achter op schema: afgelopen jaar werden 3.700 inspecties uitgevoerd terwijl dat er 5.000 hadden moeten zijn. Van de 500 geplande huizen werden er 200 versterkt. „De versterkingsoperatie is vele malen complexer dan gedacht, zowel op technisch, juridisch, maatschappelijk als organisatorisch vlak”, schreef Alders afgelopen december.

Twee kampen

Bij een vorig bezoek van NRC, in juni 2017, hadden de Opwierders net te horen gekregen wat er precies stond te gebeuren. Alders had het hun persoonlijk toegelicht, in de historische Nicolaïkerk in het centrum van het stadje. In twee groepen, dat wel – één voor mogelijke sloop (233 steengevelwoningen), één voor een relatief simpele ingreep (165 ‘vliesgevelwoningen’ – zonder dragende gevel). Bij die eerste groep woningen zou versterken heel duur zijn, bij de tweede kan dat gemakkelijker.

In de bijna 45-jarige geschiedenis van de wijk had nooit iemand op de verschillen in bouwtype gelet; deze zomer verdeelden ze opeens de bewoners in twee kampen. Steengevelbewoners speelden voorzichtig met het idee van een volledig nieuwe woning, gratis en energieneutraal: spannend en mooi, maar tegelijkertijd erg ingrijpend. Bovendien moet je er acht tot negen maanden voor je huis uit, een tijdelijke wisselwoning in. Vliesgeveleigenaren waren grotendeels teleurgesteld: hun rijtjeshuizen zouden alleen aan de uiteinden van de blokken zogenoemde ‘boekensteunen’ krijgen: een staalconstructie die de huizen moet helpen overeind te blijven.

Uitgejouwd

Wat bij een nieuw bezoek in februari 2018 direct opvalt: met de sloop heeft iedereen leren leven. Het idee dat de wijk grotendeels plat gaat is ingedaald; geen steengeveleigenaar denkt meer aan versterken. „Ik heb het nog geopperd bij een bijeenkomst”, zegt Klaas Ebels (56) aan zijn keukentafel. „Toen werd ik praktisch uitgejouwd.” Niet dat hij er echt iets voor voelde – hij wilde alleen even de stemming peilen, zegt hij.

Hoe het proces precies verloopt, weet hij niet: het is onduidelijk voor wanneer de sloop van zijn huis gepland staat. Voorlopig voeren hij en zijn vrouw – die al decennia in de wijk wonen – in ieder geval geen verbouwingen uit aan hun huis. Janny Ebels (55): „We hebben al twee jaar geen plafond in de keuken.”

Bij de vliesgevels zijn de eerste blokken inmiddels onder handen genomen, nadat schuurtjes en schuttingen zijn weggehaald. Felgroen bouwplaatslicht zet de wijk ’s avonds in een mysterieus schijnsel. Bij sommige gevels zijn de boekensteunen al geplaatst: grote, verticale stalen balken die de versterkte huizen iets van een gotische kerk geven. Tijdens de werkzaamheden zitten de bewoners in een tijdelijk ander huis: vaak speciaal gebouwde ‘wisselwoningen’ iets verderop in Appingedam of een vakantiepark.

Deadline

Ko Bolken (61) laat, vanuit een recreatiewoning, telefonisch horen hoe het hem tot nu toe vergaat. Hij wilde best meedoen aan de eerste pilot, „dan ben je er ook vanaf”. Eind oktober vertrok hij, december zou alles klaar zijn. „Ik dacht wel al: het gaat niet een-twee-drie zoals ze allemaal willen.” Hij bleek gelijk te hebben: de opleveringsdatum verschoof naar januari, nu is het half maart. Of hij de huidige deadline gelooft? „Nee.” Een bulderlach klinkt aan de andere kant van de lijn.

Niet alle vliesgeveleigenaren denken er zo gemakkelijk over. Staand voor zijn huis op de Burgemeester Lewe van Aduardstraat heft Edwin de Gries (44) zijn arm en wijst in de verte – steengevel zo ver het oog reikt. „Dit wordt straks allemaal nieuwbouw.” En terugdraaiend naar zijn eigen voordeur: „Behalve dit blok.”

Met een aantal andere bewoners heeft hij zich verenigd in een klankbordgroep omdat hij vreest voor forse waardedaling als zijn jarenzeventighuis tussen energieneutrale nieuwbouw komt te staan. Dat staat nog los van zijn andere bezwaren. „Het is te veel een geldgestuurde aanpak, er is een private opdrachtgever. Je hebt geen keuze, je hoort alleen: zo doen we het, dit gaan we doen met je huis, want dat kost het minst.” Ja, dan verlies je wat hem betreft de leefbaarheid en de toekomst van de wijk uit het oog. Ander voorbeeld van De Gries: de vliesgevels krijgen 7.000 euro voor verduurzaming, de nieuwbouwburen een volledig verduurzaamd huis.

Bulldozers

De Gries hoopt dat gaswinner NAM ook uit de ‘versterkingsopgave’ stapt, net zoals uit het schadeprotocol. Van schade is de staat nu eerste betaler, wat tot een ruimhartiger beleid moet leiden. Dat de NAM nu nog op veel versterkingscontracten staat die bewoners moeten tekenen, zorgt voor wantrouwen. Een groot deel van het blok waarin De Gries woont tekent voorlopig niet, waardoor niet begonnen kan worden. Hij wil wel in gesprek blijven met de mensen van de NCG om met meer inspraak een oplossing te vinden.

Hoe buren er per blok uit moeten komen wanneer iemand niet wil tekenen, was in juni al onduidelijk. Ook nu heerst daar in de wijk veel verwarring over. Verhalen doen de ronde over buren die forse onenigheid hebben en niet meer met elkaar praten. Of dat waar is of niet, goed voor de sfeer is het niet. In een schriftelijke reactie laat een woordvoerder van de NCG weten dat, als een bewoner weigert te tekenen, met hem of haar wordt gesproken over het „nut en de noodzaak” van versterking en „de consequenties van het niet tekenen”.

Janny Ebels heeft zo haar eigen idee over een oplossing in Opwierde-Zuid. „Ik zeg steeds: zet wat bulldozers aan de randen, laat ze naar het midden rijden, maak een mooie hoop. En bouw dan een hele nieuwe wijk.”