Hoe kan juist Israël asielzoekers uitzetten?

Grommend vliegen twee gevechtsvliegtuigen over, een groepje soldaten van een naburige basis met camouflagehesjes en blote benen jogt voorbij. Tadesa Arafeyni (34) hangt met andere Eritrese asielzoekers op de picknickbanken voor de ingang van Holot, het detentiecentrum voor migranten in de Negev-woestijn. Arafeyni woont er nu bijna een jaar, de wettelijke maximumtermijn. Zondag kreeg hij een brief van de autoriteiten met een keuze: vertrekken naar een ‘derde land’, met vertrekpremie, of voor altijd in de cel blijven. Hij heeft nog twee weken om te beslissen.

Toen de woestijngevangenis eind 2013 werd geopend, waren de protesten beperkt. Ook toen in de jaren erna berichten kwamen dat Israël de voornamelijk Eritrese en Soedanese asielzoekers onder valse voorwendselen ‘vrijwillig’ liet vertrekken naar Rwanda of Oeganda. Maar sinds premier Netanyahu begin januari aankondigde serieus werk te gaan maken van de deportatie van ‘infiltranten’, zoals de regering migranten noemt, is hij op een golf van protest gestuit die zich snel verbreedt en het kringetje van ‘usual suspects’ ontstijgt. Studenten vormen actiegroepen, artsen schrijven verontwaardigde brieven naar de regering, piloten van de Israëlische vliegmaatschappij El Al verklaren geen deportatievluchten uit te zullen voeren. Rwanda zelf ontkent ook dat er een geheime deal is met Israël.

Een groep activistische rabbijnen gaat verder. Geïnspireerd door het verhaal van Anne Frank roepen zij mensen onder de titel Miklat Israel (Schuilplaats Israël) op asielzoekers in huis te nemen. „Een Eritrese asielzoeker die wij hebben ontmoet, had het dagboek in zijn moedertaal vertaald en hoopte dat het volk van Anne Frank hem zou beschermen”, zegt rabbijn Tamara Schagas.

Schuilplaats Israël

De vergelijking valt bij sommigen verkeerd: de uitgezette asielzoekers worden niet naar concentratiekampen gestuurd. En de mensen die hen wilden opvangen, moeten zichzelf niet gelijkstellen aan de helden die Anne Frank en haar familie met gevaar voor eigen leven opvingen.

Schagas beaamt dat de vergelijking niet opgaat wat betreft de risico’s voor Israëliërs die een schuilplaats zouden bieden, maar volgens de actievoerders lopen de asielzoekers wel degelijk gevaar als ze worden uitgezet. Op de picknickbank in de woestijn laat Gabrihawat Muler, een 27-jarige Eritreeër met een strakke jeans, een honkbalpet en een vet Amerikaans accent („van YouTube geleerd”) een fotootje op zijn mobieltje zien. „Dit was mijn jeugdvriend John. We hebben hier samen vijf jaar in Tel Aviv doorgebracht.” John vertrok in 2015 ‘vrijwillig’ en kwam om in de Libische woestijn toen hij probeerde Europa te bereiken.

Landgenoten die het wel lukte de oversteek te maken, kregen veelal asiel in Europa, onder meer in Nederland. „De situatie in Eritrea is in de hele wereld bekend, behalve in Israël”, schampert een landgenoot. Volgens Shani Bar-Tuvia, die het vluchtelingenbeleid in westerse staten, inclusief Israël onderzocht, werkt het Israëlische asielsysteem niet. Van de 27.000 Eritrese asielzoekers (en de velen die inmiddels zijn vertrokken) kregen de laatste jaren maar tien personen een vluchtelingenstatus, terwijl in 2016 in Europa 91,6 procent van de asielaanvragen uit dit land werd gehonoreerd. VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR toonde zich deze maand bezorgd over het Israëlische beleid.

Ook de vrouw van de in de Israëlische woestijn verblijvende Arafeyni, Hadas, is in Nederland. Aan de telefoon vanuit Den Haag zegt zij dat het „veel te lang” duurt voor ze haar man weer ziet. „Ik heb hem erg gemist.” Ze hopen op antwoord van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) voordat Arafeyni in de cel of op het vliegtuig naar Rwanda belandt. De Nederlandse ambassade in Tel Aviv krijgt volgens een woordvoerster „enkele tientallen” verzoeken tot gezinshereniging per maand.

Volgens Netanyahu zijn de Eritreeërs geen ‘echte’ asielzoekers, maar ‘illegale werkmigranten’

Volgens premier Netanyahu zijn de Eritreeërs in Holot geen ‘echte’ asielzoekers, maar ‘illegale werkmigranten’. Inwoners van Zuid-Tel Aviv, waar veel migranten zitten, zouden klagen over criminaliteit en overlast. Bij een fietsenmaker naast het beruchte Levinsky-park, voor veel asielzoekers de eerste stop na aankomst, komt een donkere jongen binnen met een elektrische fiets die dienst weigert. „Gewoon even de föhn erop”, zegt de eigenaar vriendelijk: de motor was volgelopen in de regen. Als de klant even later tevreden de deur uit is, bekent de fietsenman dat hij de migranten inderdaad liever ziet gaan dan komen, al vormen ze het merendeel van zijn clientèle. „Vroeger sloot ik mijn zaak om tien uur, nu om zes uur ’s avonds”, zegt hij. „Ze zijn allemaal crimineel. Laat ze naar huis gaan.” Zijn naam in de krant wil hij niet, uit angst „problemen” te krijgen.

Activisten wijzen erop dat de zuidelijke wijken ook vóór de komst van de migranten aan hun lot waren overgelaten, en dat de asielzoekers weinig keuze hadden toen ze arriveerden. „Ik kreeg een ticket voor de bus naar Tel Aviv. Dat was het”, zegt Muler. „Ik heb een week buiten geslapen, tot een landgenoot me hielp.”

Verspreidingsprobleem

Miklat Israel heeft al ruim 300 aanmeldingen van families die een migrant in huis willen nemen. „Van Kiryat Shmona in het noorden tot kibboets Yahel in het zuiden”, zegt rabbijn Schagas. „Dus dat lost meteen het verspreidingsprobleem op.”

„Het probleem is niet dat we zo behandeld worden, dat zijn we in ons land gewend”, zeggen de Eritreeërs in de woestijn. „Het probleem is dat het in Israël gebeurt, een land van democratie en vrijheid.” Dat is precies waarom ook een groep Holocaust-overlevenden zich onlangs bij de acties aansloot. Het past niet bij hoe zij Israël zien. „De staat Israël heeft zich tot doel gesteld de wereld te herinneren aan de Holocaust”, schreven zij aan de premier. „U kunt een historische beslissing maken, laat de wereld zien dat de Joodse staat geen lijden en marteling toestaat van mensen onder haar hoede.”