Wel flexibel, maar niet écht zelfstandig

Werken in de ‘kluseconomie’ betekent flexibel en op afroep geld verdienen, via een digitaal platform. Die vrijheid om zelf te bepalen wanneer je wel en niet werkt is aantrekkelijk, en dat trekt een groeiende groep koeriers, chauffeurs en schoonmakers aan. Maar zo’n relatief nieuwe economie roept ook vragen op: houden digitale platforms zich aan alle arbeidsregels?

Kenmerkend voor het platformwerk van Uber-chauffeurs, Deliveroo-koeriers en Helpling-schoonmakers is bijvoorbeeld dat zij als zelfstandig ondernemer werken, maar niet hun eigen prijs kunnen bepalen. Die wordt door het platform vastgesteld, net zoals de bemiddelingskosten die het platform rekent. Vakbonden zien hierin een van de belangrijkste aanwijzingen dat platformwerkers géén eigen baas zijn, en dus ook zeker geen ondernemer. Bovendien blijkt uit een enquête van Helpling onder schoonmakers die via het platform werken, dat grofweg eenderde de (vaste) prijs waarvoor ze werken te laag vindt.

Een race naar de bodem

In navolging van die kritiek past Helpling haar platform aanstaande maandag aan, zegt directeur Michelle van Os. Via de site kunnen schoonmakers voortaan zelf instellen voor welk uurtarief ze willen werken. In de kolommen ernaast staat hoeveel commissie door Helpling wordt gerekend en hoeveel de schoonmaker per uur overhoudt. Ook staat vermeld wat schoonmakers in de buurt rekenen.

Wel is er een onder- en een bovengrens aan het te bepalen tarief. De ondergrens is op het Nederlands minimumloon gesteld en heeft volgens Van Os „een beschermende functie”: zo zou een race naar de bodem worden voorkomen. De bovengrens ligt op 45 euro per uur, waarbij het in de praktijk om een paar uitschieters gaat – schoonmakers met veel ervaring en een zeer hoge beoordeling. Bij een hoger tarief vreest Helpling dat het te weinig matches kan realiseren. Schoonmakers kunnen wel een hoger tarief rekenen, maar moeten dat met de telefonische klantenservice regelen. Die zal de risico’s daarvan uitleggen.

Sinds een maand kunnen Duitse Helpling-schoonmakers al hun eigen tarief bepalen. Volgens Van Os reageerden de meeste schoonmakers daar „vrij conservatief” op: schoonmakers die hun uurtarief aanpasten, verhoogden hun tarief met gemiddeld 50 cent tot 2 euro per uur.

Wat een rol speelde bij de beslissing om schoonmakers zelf hun tarief te laten bepalen, bevestigt Van Os, is een eventuele rechtszaak (zie kader). Helpling wordt ervan beschuldigd zich feitelijk als werkgever in plaats van opdrachtgever te gedragen. Maaltijdbezorger Deliveroo is op dit moment in zo’n rechtszaak verwikkeld: woensdag daagde een koerier Deliveroo omdat hij wordt gedwongen als zelfstandige te werken, terwijl hij zijn eigen tarief niet kan bepalen.

Lees ook: Deliveroo-bezorgers voelen zich helemaal geen zzp’er

Volgens Van Os heeft Helpling de arbeidsregels niet eerder aangepast omdat de werking van het platform zo eenvoudig mogelijk moest blijven en het platform nog te klein was. Een andere reden is dat Helpling wil groeien, zegt Van Os. „En dat betekent dat we ook de schoonmakers en klanten uit het hogere segment moeten bedienen.”

Rechters vinden het lastig

Dat zelfstandigen niet zelf hun tarieven kunnen bepalen wordt door rechters lastig gevonden, zegt Jaap van Slooten, gespecialiseerd in arbeidsrecht en advocaat bij advocatenkantoor Stibbe. „Want het bepalen van je eigen tarief is nu juist een van de meest voor de hand liggende elementen van ondernemerschap.” Je kunt nooit vooraf inschatten hoe zwaar een rechter dat gegeven weegt, zegt Van Slooten. „Maar het bepalen van je eigen tarief staat samen met vervangbaarheid – in hoeverre je de aan jou toegewezen klus kunt uitbesteden aan een ander – en een al dan niet aanwezige gezagsverhouding tussen de platformwerker en het platform, in de top drie belangrijkste kenmerken van een zelfstandig ondernemer.”

Van Os in een reactie: „Via Helpling kunnen schoonmakers zelf bepalen wanneer, bij wie en hoe vaak ze werken. Het enige wat vaststond, was de prijs. Als we een écht platform beweren te zijn, dan moeten we ook dat aan de schoonmaker overlaten.”

Lees meer over hoe het is het om via platforms als Deliveroo en Uber Eats te werken. Auteur Rens Lieman probeert het nu bijna een jaar uit: ‘Het regent. 2 euro extra per bestelling’

Sharon Boere (21) werkt als schoonmaker voor Helpling. Zou zij haar tarieven aanpassen? „Ik doe dit werk als bijbaan naast mijn studie bewegingstechnologie, dus voor mij telt vooral dat ik vrij ben opdrachten aan te nemen of af te wijzen”, vertelt Boere. „Wat ik met mijn toekomstige tarief ga doen weet ik nog niet, maar mijn huidige vaste klanten ga ik in ieder geval niet om meer geld vragen.” Wel denkt Boere dat het bepalen van je eigen tarief een meerwaarde kan hebben voor schoonmakers die veel vaker via het platform werken.

Voorzichtige voorspellingen

Helpling-schoonmakers verdienen op dit moment zo’n 11 tot 12 euro per uur. Dat is na aftrek van de commissie die Helpling rekent. Het schoonmaakplatform zegt nog geen onderzoeken te hebben gedaan naar de tarieven die schoonmakers straks zullen gaan vragen.

Joop Schippers, hoogleraar arbeidseconomie aan de Universiteit Utrecht, verwacht dat de tarieven van Helpling-schoonmakers uiteindelijk niet sterk uiteen zullen lopen. „Vergelijk het met groenteboeren op een markt. Die letten heel goed op wat de concurrent vraagt voor een bakje aardbeien. De meesten zullen met hun prijs in de buurt van elkaar gaan zitten, een of twee zullen gaan stunten. Op een digitale markt verwacht ik zo’n zelfde scenario.” En dat zal zeker gelden voor schoonmakers die voor hun inkomen afhankelijk zijn van dit werk, verwacht Schippers. „Ze zullen hoogstens denken: ik gooi er eens een euro bovenop en kijk wel wat er gebeurt.”

Schippers denkt ook niet dat schoonmakers massaal de laagste tarieven zullen rekenen. Een lage prijs wordt al gauw geassocieerd met een slechte schoonmaakbeurt. „Klanten die via Helpling een schoonmaker boeken zijn op zoek naar gemak: liever een paar euro meer betalen, dan een slechte ervaring.”

Deze voorspelling strookt met Helplings bevindingen uit Duitsland. Wel waarschuwt Schippers voor het potentiële gevaar van schoonmakers die op basis van hun naam gediscrimineerd kunnen worden: „Daar moet echt onderzoek naar gedaan worden. Als het zo is dat mensen met een migratie-achtergrond minder opdrachten krijgen, dan is het denkbaar dat juist zij een lager tarief gaan voeren om zo toch wat meer werk te krijgen.”

Maaltijdbezorger Deliveroo is vooralsnog niet van plan bezorgers hun eigen tarieven te laten bepalen. Wel denkt het bedrijf na over variabele prijzen zoals die ook bij Uber gelden: als er meer vraag dan aanbod is, gaat de consumentenprijs, en daarmee ook de verdiensten voor de platformwerker, automatisch omhoog.