Muziek is goed voor het brein, maar geen wondermiddel

Muziek is superbelangrijk voor gezonde hersenen. Dat idee blijft onuitwisbaar hangen na een mooie avond in het volle Concertgebouw in Amsterdam met een theatercollege van muziekhoogleraar Henkjan Honing en de hersenhoogleraren Erik Scherder en Dick Swaab. Ze wisselden elkaar af en werden omlijst, soms geholpen, door zangeres Berget Lewis, saxofonist Benjamin Herman en hun band.

Op zo’n avond doet het er niet heel veel toe dat de invloed van muziek op de hersenontwikkeling overgewaardeerd is. Dat komt doordat muziekonderwijs en musiceren vanouds hecht verankerd is in het academische milieu waar de hersenonderzoekers in leven. En musici zijn makkelijke proefpersonen voor hersenonderzoekers: ze zitten stil. In werkelijkheid is bewegen vast beter voor het brein dan musiceren.

Wel veroorzaakte Erik Scherder halverwege de avond licht gemor in de zaal toen hij zei dat muziek allerlei emoties oproept die je op het hockeyveld niet zult beleven: vreugde, tederheid, spanning, noemde hij. Om onmiddellijk ten halve te keren: spanning heerst natuurlijk wel op het hockeyveld, corrigeerde hij.

Het is een wonderlijke uitlating voor een neuropsycholoog die eerst een boek over de zin van bewegen voor het brein en daarna een boek over de zin van muziek voor het brein schreef. In werkelijkheid zijn de emoties op een sportveld, zelfs op een hockeyveld, veel duidelijker dan in de concertzaal.

Als je nú begint met muziekles doen in elk geval voorlopig veel van je hersengebieden mee

Erik Scherder

Scherder was van de drie professoren de man die de zaal het best bespeelde. Hij wilde laten zien hoe muziek onze hersenen activeert en waar onze hersenen actief zijn als we musiceren. Hij overstelpte de zaal met de prachtige hersenplaatjes waarop gekleurde vlekken laten zien welke hersendelen extra actief zijn bij musiceren of een emotie.

Muziek verbindt alles met alles

Hoe meer kleurige (want actieve) gebieden er te zien zijn, hoe beter het voor je hersenontwikkeling en -onderhoud is. Dat is de boodschap. Scherder laat zien dat muziek in de hersenen alles met alles verbindt: motoriek, emotie, beloning. Het raast door het hele brein. „Top!”, in de taal van Scherder.

Dat was overtuigend tot hij liet zien dat bij de professionele muzikanten veel minder activiteit wordt gemeten dan bij amateurmusici. De zaal realiseerde zich met een schok dat meer kleurtjes dus niet altijd meer talent en grotere vaardigheid garandeert. Het hersenonderzoek worstelt met die afnemende activiteit bij grotere vaardigheden.

Scherder, die op gevorderde leeftijd vioolles heeft genomen, boog het geniaal om in ieders voordeel: „Dus als je nú begint met muziekles doen in elk geval voorlopig veel van je hersengebieden mee.”

Honing gaf het best college, in de klassieke zin van het woord. Vanouds ga je naar college om nuttige kennis op te doen. Eerst bedoeld om een tentamen te kunnen halen, daarna om de wereld beter te kunnen begrijpen en bespelen. Honing overtuigde zijn publiek ervan dat iedereen muzikaal is.

Dat wil niet zeggen dat iedereen kan zingen of musiceren, maar dat iedereen wordt geboren met ritmegevoel en het vermogen om melodieën te herkennen. Die eerste muziek hebben we geleerd in de laatste drie maanden voor de geboorte. Honing deed luisterproefjes met de zaal. De musici speelden de testmelodietjes.

Verder was de wisselwerking tussen band en professoren minimaal. Dat had beter gekund. In een theatercollege over hersenen en muziek hadden de musici toch kunnen verschijnen met elektroden op hun hoofd, met beelden die laten zien wat er in hoofden gebeurt als ze spelen.

Van rechtszaken en politieke misstanden tot de #metoo-discussie. Mensen herinneren dezelfde ervaring soms op totaal verschillende manieren. Hoe kan dat? In deze video leggen we uit waarom.

Ziekte

Dick Swaab had als taak om de invloed van muziek op ziekte te laten zien. Dat was geen dankbare taak, want zo groot is die invloed niet. Hij somde op dat muziek helpt tegen depressies en dementie uitstelt.

Swaab toonde een ontroerend filmfragment van een mevrouw die na een herseninfarct of -bloeding niet meer kan spreken. Ze wil goedemiddag zeggen, maar dat lukt niet. Dan komt de muziektherapeut langs en die zingt het woord voor. De vrouw zingt het na. Daar klinkt het: „Goedemiddag”.

Hoe dat kan? De uitleg gaat niet verder dan dat het hier om overlappende hersengebieden gaat.

Het overtuigendste fragment waar Swaab mee kwam was echter pure fictie, uit de Disney-animatiefilm Coco. De jongen Miguel haalt daarin zijn overgrootmoeder Coco even uit haar diepe dementie door ‘Remember me’ voor haar te zingen, een lied dat ze in haar jeugd vaak heeft gehoord.

De werkelijkheid in de recreatiezaaltjes van verpleeghuizen is weerbarstiger en minder mooi. Misschien is het voor een theatercollege beter om in de Disneywereld te vluchten.

Lees ook een eerder artikel in de wetenschapsbijlage over de zin van muziekles