Angst voor de laatste druppel in Kaapstad

Een kudde antilopen sloft puffend door Theewaterskloof. In een goed jaar is dit waterbekken in de zomermaand januari gevuld met sprankelend water van de Sonderend Rivier. Dit is het waterreservoir waar de 3,7 miljoen inwoners van de Kaapse grootgemeente hun kraanwater aan danken.

Onder de blauwe hemel is alleen de zandbodem en wrakhout te zien, zo ver het oog reikt. Een woestijn, anderhalf uur van Kaapstad, die toont hoe nijpend het probleem is. Over drie maanden krijgen de huishoudens in Kaapstad geen water meer.

Bij de bronwaterfontein in Nieuwland, aan de voet van de Tafelberg is de paniek ook voelbaar. Tot voor kort kwamen hier alleen waterfetisjisten, die het kraanwater van de Kaap niet vertrouwden. Nu staan vanaf ’s ochtends vijf uur al rijen van zwarte en witte Zuid-Afrikanen, uitgerust met jerrycans en plastic flessen.

Studio NRC

„We mogen onze tuinen niet meer besproeien”, zegt Nicole Devilliers, gehurkt bij de waterpijp om flessen te vullen. „Wat moet iedereen die geen auto heeft om hier te komen?”

Uit angst voor rellen sluiten de autoriteiten om elf uur ’s nachts de hekken. Er waren al opstootjes, eind december, toen een slimmerik met een container van 1.000 liter aankwam.

Een kraan per persoon

Er sluimert een wateroorlog. ‘Eén kraan per persoon’, staat op een bord. „Ik denk dat veel mensen nog niet beseffen hoe diep we in de problemen zitten”, zegt Riyad Rawoot. Hij legde rond de fontein een waterleiding met tientallen aftappunten aan, opdat meer mensen hun dorst kunnen lessen. „Klimaatverandering is echt. En we zijn niet voorbereid”, zegt hij.

Kaapstad is de eerste grote stad ter wereld die volledig droog dreigt te komen staan. Minder dan honderd dagen heeft de stad nog te gaan voor de kranen in alle huizen worden dichtgedraaid. De gemeente voorspelt op 22 april day zero . Dan zullen alle Kapenaren met hun emmers naar een van de 200 waterdistributiepunten moeten om maximaal 25 liter water per dag te halen. „Daarvoor zal je zeker drie tot vier uur per dag in de rij moeten staan. Hoe zal dat voor oma zijn?”, zegt Rawoot.

Kaapstad is in de wintermaanden van mei tot september normaal een drijfnatte stad in een mediterraan klimaat: droge zomers, natte winters. 2017 was het droogste jaar in decennia. De twee voorgaande winters waren ook extreem droog, wat volgens drie klimaatwetenschappers van de universiteit van Kaapstad in duizend jaar niet is voorgekomen. „Dit is uitzonderlijk, maar zal in de toekomst niet uitzonderlijk zijn”, schrijven de onderzoekers Piotr Wolski, Bruce Hewitson en Chris Jack in een rapport.

Winterregens

De vruchtbare westkust van Zuid-Afrika is beroemd om zijn wijnen en fruitboerderijen, die afhankelijk zijn van winterregens. De wijnindustrie vreest dat de oogst van 2018 niet de helft opbrengt van voorgaande jaren.

Klimaatwetenschappers vrezen dat binnen twintig jaar winterregens permanent uitblijven, en schaarse regen in de zomer. Net als nu in de drie woestijnen die Kaapstad omringen: de Namib en Kalahari in het noorden en de Karoo in het oosten. „Logische voorspelling is dat Kaapstad een verlengstuk van de Karoo gaat worden”, zegt hoogleraar Anthony Thurton van het Centre for Envorinmental Managment aan de Universiteit van de Vrijstaat.

De gemeente Kaapstad neemt twee maatregelen om te voorkomen dat het zover komt. De inwoners van de stad mogen per dag nu al niet meer dan 87 liter water per persoon gebruiken, het equivalent van 4 minuten douchen. Wie meer verbruikt, wordt beboet. Tuinen verdorren, nu leidingwater niet langer voor de irrigatie mag worden gebruikt. Zelfs in de sportclubs staan emmers onder de douche en hangt in de kleedkamer een klok die alarm slaat als iemand langer dan twee minuten de kraan open laat.

Boren naar grondwater

Verder gaat de gemeente op zoek naar grondwater. In opdracht van burgemeester Patricia de Lille boort een aannemer naar grondwater langs de afvalwaterverwerking in Mitchells Plain. „We zullen er alles aan doen dat day zero niet aanbreekt”, zegt De Lille. Achter haar verdwijnen lange plastic buizen in een zompend gat.

Wetenschappers waarschuwen voor het risico van verzilting als je zo dicht bij de kust grondwater onttrekt. „Ach, we boren al naar grondwater sinds de komst van de Hugenoten, drie eeuwen geleden”, wuift Derek Witfield van aannemersbedrijf EDRS de gevaren weg.

Hoogleraar Thurton ziet reële gevaren. De watercrisis is „een door mensenhanden veroorzaakte crisis”, zegt hij. Hij wijst op een regeringsdocument, de National Water Resource Strategy, waarin al in 2002 werd gewaarschuwd dat Zuid-Afrika tegen 2025 ruim twee miljard kubieke meter water tekort zou komen. Tegen 2030 zal de Kaap ruim 1,6 keer meer water nodig hebben, dan er uit de lucht valt. De oplossingen waren volgens hem simpel geweest: zeewater ontzilten en afvalwaterverwerking, zoals in Singapore gebeurt.

Beide methoden zijn volgens hem aanzienlijk goedkoper dan het oppompen van grondwater, wat nu gebeurt. „Diverse bedrijven hebben deze methoden aangeboden voor een betere prijs. Maar de offertes zijn afgeslagen. Deze crisis is veroorzaakt door gebrek aan leiderschap, op nationaal en lokaal niveau.”

Volgens berekeningen van de gemeente zou ontzilting juist drie keer duurder zijn dan het oppompen van grondwater.

Intussen wordt burgemeester De Lille temidden van de watercrisis door haar eigen partij, de Democratische Alliantie, beschuldigd van corruptie en nepotisme. Een van de beschuldigingen betreft het geven van een contract aan haar zus, die aan het hoofd staat van een bedrijf dat apparaten levert waarmee je waterverbruik kunt begrenzen.

Kaapstad heeft nu zijn hoop gevestigd op een godswonder. De weersvoorspelling voor deze week: 27 graden, een zwakke zuidoosten wind, en licht bewolkt.

Vorig jaar markeerde een zwarte herfststorm het einde van een lange periode van ernstige doorgte in de provincie West-Kaap. Bekijk daarover de inbeeld: zware herfststorm treft Kaapstad.