Witwassen met bitcoins is zo makkelijk niet

Brandon M. (24) kan de rechter best uitleggen waar die half miljoen euro vandaan komt die naar zijn negen bankrekeningen zijn overgemaakt. „Ik heb in 2012 1.000 bitcoins aangeschaft voor 8.000 euro”, verklaart M. met monotone stem. „Daar heb ik af en toe wat van verkocht.”

Hoe dat precies is gegaan, blijft onduidelijk. Een officiële aankoopfactuur van de bitcoins die M. heeft aangeleverd, blijkt niet te kloppen. En van zijn versleutelde laptop waar z’n administratie op staat is hij het wachtwoord vergeten. „Ik heb gewoon een heel erg slecht geheugen.”

Wie Brandon M. afgelopen woensdag de rechtszaal in Utrecht zag binnenlopen, dacht niet aan grootschalige drugshandel en bitcoinwitwasserij. M., ICT’er met een expressieloos gezicht, draagt een blauw-wit streepjesoverhemd dat is weggestopt in een donkere broek. Aan zijn voeten zwarte herenschoenen.

De officier van justitie heeft wel een idee waar M.’s verdiensten vandaan komen: uit een omvangrijke drugshandel die M. runde vanuit een pand in Eemnes waar niemand ingeschreven stond. M. zou onder de naam DutchKings via het darkweb meer dan 50 kilo aan MDMA, xtc-pillen en amfetamine hebben verzonden naar 48 landen. De omgezette bitcoins liepen via een stichting naar één van zijn negen bankrekeningen en werden daarna naar contanten omgezet. Waar die zijn, is een raadsel.

M. heeft al allerlei verklaringen afgelegd, maar houdt zich sinds een half jaar vast aan het verhaal dat zijn vriendin, medeverdachte Kim van H. (26), de handel regelde. Hij bracht slechts de pakketjes weg, omdat zij op camerabeelden zou staan. „Ik deed het uit liefde. Om haar te beschermen, zeg maar.” De vriendin daarentegen beweert dat ze helemaal niks doorhad.

De bitcoinhype trekt ook de aandacht van oplichters. Ze spelen met de hebzucht en onwennigheid van nieuwbakken beleggers. Lees ook: De beste trucs van bitcoin-boeven

Sporen uitwissen

Bitcoin heeft de naam hét betaalmiddel voor criminelen te zijn. Anoniem, ontraceerbaar, buiten het zicht van bemoeizuchtige banken en opsporingsinstanties. En inderdaad: Europol schat dat inmiddels 40 procent van de transacties waar criminelen bij betrokken zijn met bitcoins gebeurt.

Maar hoe maak je van een cryptomunt smetteloos geld waar je ook echt iets mee kunt? Hoe was je bitcoins wit?

Eerst een misverstand. Bitcoins zijn niet zo anoniem en ontraceerbaar als ze misschien lijken. „Bitcoin is meer pseudoniem dan anoniem”, zegt cybercrime-onderzoeker Rolf van Wegberg. Hij is promovendus aan de TU Delft en onderzoekt cybercriminele verdienmodellen. „Je kunt van een bitcoin precies zien uit welke wallet die komt en naar welke wallet die heengaat.” De hele geschiedenis is te volgen. En weet je wie de eigenaar van die wallet is – de digitale portemonnee op iemands computer – dan weet je ook van wie de bitcoin is.

Een beetje crimineel verstopt z’n wallet achter stapels wachtwoorden. Maar dan is er nog steeds van alles af te lezen aan transacties. Van Wegberg: „Als je wilt handelen op een ondergrondse markt op internet, moet je een bijbehorende portemonnee nemen. Dat is bedacht om oplichting tegen te gaan. Maar de politie kan zulke wallets wel herkennen. Die zijn meteen verdacht.”

Lees ook Alles wat je wilt weten over bitcoin maar nooit durfde te vragen

De bitcoincrimineel moet dus actief z’n sporen uitwissen. Optie één: gooi je bitcoins in de mixer, een dienst die tegen hoge tarieven je bitcoins in stukjes opknipt en inwisselt voor andere stukjes. Ook Brandon M. gebruikte zo’n mixer voor z’n drugsinkomsten.

Nu is het gebruik van een mixer ook problematisch. Peter Plasman, advocaat van M. , aan de telefoon: „Als de rechter ziet dat je een mixer hebt gebruikt, en je hebt niet meteen een plausibel verhaal, dan ondersteunt dat het idee dat je iets verhult en crimineel geld aan het witwassen bent.”

Plasman treedt vaker op in zaken waarin bitcoins een rol spelen. Hij stelt vast dat het OM steeds vaker niet meer achter de oorspronkelijke misdaad aangaat, maar alleen het witwassen. „Dat scheelt ze veel werk.”

Volgende witwasoptie: bitcoins omzetten naar een andere digitale munt, zoals litecoin. Dan zijn je links naar illegale marktplaatsen uitgewist. Probleem, zegt onderzoeker Van Wegberg, is de vervolgstap. „Voor bitcoin bestaan er allemaal diensten die jouw munten omzetten naar cash of giraal geld. Die bestaan nog veel minder voor andere cryptomunten.”

Die vervolgstap – de omslag van virtueel geld naar cash of giraal geld – is een gevaarlijk moment voor criminelen. Volgens Van Wegberg zijn banken veel alerter geworden op grote sommen geld die van handelsplatformen als Bitonic komen. Of Paypal of Western Union daar ook zo alert op zijn, vraagt hij zich wel af.

Lees ook de column van techredacteur Marc Hijink: Koop geen bitcoins, uit principe

Maar als je je bitcoin in cash laat uitbetalen, zit je met een tas vol bankbiljetten die weer naar een buitenlandse rekening moeten. Van Wegberg: „Bitcoin of niet, je zit op den duur gewoon met dezelfde problemen en dezelfde opsporingsmethoden als bij normaal witwassen.”

Plasman: „De pakkans is nog steeds best groot bij bitcoins. De politie kan een opdrachtbevestiging vinden, er kan een tip komen, bijvoorbeeld van een bank, of een melding van een ongebruikelijke transactie.” En dat je bitcoins veilig achter een wachtwoord verstopt zitten? Plasman: „Hoe vaak wordt niet een wachtwoord op een computer gevonden, of in een mobieltje of op een los briefje? Of iemand geeft ’t toch maar zelf.”

Plasman en Van Wegberg denken allebei dat er veel meer bitcoinwitwaszaken zullen volgen. Plasman: „Er lopen opeens allemaal miljonairtjes rond. Die begonnen met tienduizend, die hebben nu miljoenen. Die moeten daar wat mee.”

Plausibel verhaal

In de rechtszaal probeert de rechter te achterhalen hoe de drugshandel van M. nou precies verliep. Dat lukt niet. In die zin doen de obscure bitcoins hun werk. Maar M.’s probleem is dat hij met een plausibel verhaal moet komen over die bitcoins. En dat lukt evenmin. Vriendin Kim van H. kan hem ook niet helpen. „Ik wist pas wat een bitcoin was toen deze rechtszaak begon.”

De officier van justitie eist zeven jaar cel tegen M. voor drugshandel en witwassen. Tegen Van H., die profiteerde, eist zij dertig maanden cel, waarvan tien voorwaardelijk. De uitspraak volgt in januari.