Een trauma kan het begin zijn van geluk

In hun jeugd kregen Marian Palsgraaf en haar tweelingzusje regelmatig pas om half tien avondeten. De aandacht van hun ouders ging op aan hun horecazaak en hun drankverslaving. Palsgraaf: „Ik denk dat mijn ouders zeker liefde in zich hadden, maar ze konden het niet uiten.”

De kleine Marian was vaak al naar de keuken geslopen om haar honger te stillen. Eten vulde de leegte. Ze werd te dik. Op school werd ze gepest en uitgelachen.

Na een jeugd vol „mini-trauma’s” werd Palsgraaf een onzekere, verlegen volwassene, die constant stress voelde over wat anderen van haar dachten. Tot de dag dat haar moeder stierf aan kanker. „Dat was een keerpunt”, vertelt Palsgraaf. „Ik dacht: als ik ook op mijn 64ste moet sterven, dan wel nadat ik van mijn leven heb genoten en iets positiefs heb neergezet.”

Nu, twaalf jaar later, voldoet de 47-jarige Palsgraaf aan alle vijf kenmerken van posttraumatische groei. Het idee is dat trauma niet alleen kan leiden tot het veel bekendere posttraumatische stress syndroom (PTSS), maar ook tot „positieve psychologische verandering als een gevolg van tegenslag, resulterend in een hoger niveau van functioneren”.

Dat laatste citaat komt van de Amerikaanse psychologen Richard Tedeschi en Lawrence Calhoun, de bedenkers van de theorie. Zij stellen dat mensen na een traumatische gebeurtenis niet alleen kunnen terugveren – een herstel tot hun vroegere niveau van geluk – maar zelfs kunnen floreren. Mensen ervaren dan een hogere kwaliteit van leven dan vóór het trauma.

#MeToo toonde het afgelopen jaar hoe veel mensen een traumatische ervaring hebben meegemaakt. Het idee dat tegenslag de aanzet kan geven voor een positieve verandering is al duizenden jaren oud. Het is terug te vinden in allerlei religies, mythen en verhalen. Maar pas vanaf eind jaren negentig wordt het ook wetenschappelijk bestudeerd, aangedreven vanuit de positieve psychologie, die focust op thema’s als kracht, weerbaarheid, vriendschap, geluk en levensvreugde.

Worsteling na trauma

Posttraumatische groei is niet het gevolg van het trauma an sich, maar van iemands worsteling in de nasleep van het trauma. Volgens onderzoek van Tedeschi rapporteert tot wel 90 procent van de overlevers van een traumatische gebeurtenis – variërend van een ernstig ongeval tot natuurrampen en oorlogen – minstens één ‘symptoom’ van posttraumatische groei.

Tedeschi en andere psychologen hebben vijf punten vastgesteld waarop vooruitgang kan optreden. Drie zijn op het niveau van het individu: een sterker gevoel van persoonlijke kracht, een verandering in prioriteiten en het ontdekken van nieuwe mogelijkheden in iemands leven. De vierde: betere en hechtere relaties met anderen. En nummer vijf: spirituele groei, of het nu de vorm krijgt van een officiële religie of een grotere waardering voor het leven in het algemeen.

Marian Palsgraaf kan het complete lijstje afvinken. Ze is, zoals ze het zelf omschrijft, van een „oververmoeide werkende moeder” die zichzelf „saai en onaantrekkelijk” vond, uitgegroeid tot een energieke veertiger met bergen „zelfliefde” en een warme, positieve band met haar man en twee dochters.

Ook ontdekte ze een nieuwe levensmissie. Ze nam ontslag bij de verzekeringsmaatschappij waar ze werkte en richt zich nu volledig op Just Be You, haar website waar ze online trainingen geeft om mensen „de beste versie van zichzelf te laten worden”.

Had Palsgraaf haar moeilijke jeugd nodig om zich op deze manier te ontwikkelen? Dat weet ze niet zeker, maar het helpt haar wel om anderen te steunen die ook worstelen met een laag zelfvertrouwen. Palsgraaf: „Ik weet wat het is om de bodem van de put te bereiken en ook wat kan bijdragen om daar weer uit te komen.”

Er is ook de nodige kritiek op het idee van posttraumatische groei en het onderzoek ernaar. Een van de problemen is dat er vaak geen nulmeting bestaat van het welbevinden van de persoon vóór het trauma. Hoe kun je dan objectief vaststellen of een persoon is gegroeid? Bovendien kan het slachtoffers de druk opleggen dat ze ‘sterker’ uit een negatieve ervaring moeten komen. Als het niet lukt, kan het ze dieper in de ellende brengen.

Daarvoor waarschuwt Ivonne Meeuwis (53). Als gespecialiseerd hulpverlener coacht ze mensen die seksueel zijn misbruikt. Ook heeft ze het netwerk ‘hulpverlening na seksueel misbruik’ opgezet.

Haar observatie is dat misbruikslachtoffers vaak juist jarenlang, zelfs decennialang, stilstaan in hun ontwikkeling. „Pas als mensen de veiligheid voelen om te gaan praten én ze succesvolle hulp hebben gehad, plus een periode van rouw, ontstaat er ruimte voor andere dingen”, zegt Meeuwsen. „Dan zie je vaak wel dat mensen opeens een groeispurt maken. ”

Maar beter en gemakkelijker, zegt ze, is dat mensen groeien door de mooie ervaringen in het leven.