Wel de chocoladereep, niet de flat

Transparantie is het toverwoord. Om hun integriteit aan te tonen, zeggen politici zo open en volledig mogelijk te zijn over hun belangen, bijverdiensten en giften. De Tweede Kamer houdt sinds ruim tien jaar registers bij waarin ieder lid buitenlandse reizen, nevenactiviteiten en geschenken rapporteert die „redelijkerwijs als relevant kunnen worden beschouwd”. Voorzitter Khadija Arib (PvdA) meldt daar cadeautjes zo klein als een chocoladereep.

Alle reglementen en registers ten spijt is er discussie ontstaan over een appartement dat Alexander Pechtold begin dit jaar kreeg van een Canadees. Een gulle, oude vriend zonder erfgenamen, volgens Pechtold. Een diplomaat van een vreemde mogendheid met mogelijke belangen, aldus de critici, zoals PVV-leider Geert Wilders.

De vraag is of de partijleider van D66 de gift openbaar had moeten maken in het geschenkenregister van de Tweede Kamer. En of hij het cadeau, ter waarde van 135.000 euro, zelfs wel had mogen aannemen.

Zelf blijft Pechtold volhouden dat hij integer gehandeld heeft. „Het is een privékwestie. Als dit niet kan, hebben we een probleem”, zei hij dinsdag. Hij is naar eigen zeggen al decennia bevriend met Serge Marcoux, die hij leerde kennen toen hij als student een bijbaantje had als chauffeur. Marcoux werkte van 1988 tot 1993 op de Canadese ambassade in Den Haag, zo meldt diens cv, en hield daarna zowel de vriendschap met Pechtold als een appartement in Scheveningen aan. Pechtold ging pas jaren later de politiek in; Marcoux sloot in 2004 zijn carrière af in Suriname.

Rond politici is altijd gedoe. Dat betekent niet dat ik meega in de drang of dwang om mijn privéleven verder openbaar te maken.

De kinderloze Marcoux had Pechtold in zijn testament laten zetten, maar meldde eind vorig jaar dat hij liever „een erfenis met warme hand” gaf, aldus Pechtold. De transactie liep via een notaris en kwam in het kadaster terecht, maar bleef vrijwel onopgemerkt tot weblog GeenStijl er afgelopen weekend over schreef.

Verkiezingscampagne

Pechtold heeft in januari, midden in de verkiezingscampagne, na intern beraad bewust gekozen de gift niet te melden. Ook nu deze tot kritiek leidt, vindt de D66-leider niet dat hij een inschattingsfout heeft gemaakt. Hij is door de ophef zelfs „gesterkt in mijn overtuiging” dat dergelijke zaken niet thuishoren in het geschenkenregister, zegt hij. „Rond politici is altijd gedoe. Dat betekent niet dat ik meega in de drang of dwang om mijn privéleven verder openbaar te maken.”

Pechtold is het ook oneens met de vuistregel die de Kamer zelf heeft gesteld dat registratie raadzaam is „als een willekeurige toeschouwer zonder veel omwegen” zou kunnen denken dat een privékwestie kan raken aan politieke keuzes. „Er is altijd wel ergens zo’n toeschouwer te vinden”, verzucht Pechtold.

Lees ook: Pechtold beschouwt gift appartement als privékwestie

Milde collega’s

Op Geert Wilders na, zijn collega-Kamerleden opvallend mild over de kwestie. Ronald van Raak (SP), die in 2014 in de commissie zat die de integriteitsregels voor Kamerleden aanscherpte, heeft zich over de gift verbaasd, maar wil geen oordeel vellen. „Kamerleden beslissen autonoom wat ze wel en niet melden. De Kamer kan ook geen maatregelen nemen wanneer dit niet gebeurt.”

De regels zijn vaag en er is geen scheidsrechter, zegt ook hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans. „Het geschenkenregister is een flauwekulregister.”

Voermans ziet er „geen kwaad in” dat Pechtold de gift heeft aangenomen. „Hij heeft een goed verhaal over de vriendschap en er is op geen enkele manier een verband te leggen tussen deze gepensioneerde man en Pechtolds stellingname over het handelsverdrag Ceta (dat de EU met Canada heeft gesloten, red.).”

Maar over het gebrek aan transparantie is Voermans streng. „Juist iemand met Pechtolds ervaring had moeten inzien dat deze gift vragen op zou roepen. Meld het en leg het uit, dan is er niets aan de hand.”

De regels voor registratie trekken bewust geen expliciete grens tussen zakelijke en privébelangen. Maar Kamerleden melden consequent alleen cadeaus die ze hebben gekregen van belangengroepen, bedrijven, gemeentes, ambassadeurs of in ruil voor het geven van een lezing, zo blijkt uit de opsomming van alle giften van de afgelopen jaren.

Af en toe zit er een boek tussen van een privépersoon, maar meer niet. Geen enkel Kamerlid heeft het ooit nodig gevonden een mooi cadeau te rapporteren van de buurman die ook een maatschappelijke functie heeft, noch een erfenis van een sympathisant of een uitnodiging in iemands vakantiehuis.

Tekening Kamagurka

Zelfhygiëne

Kamerlid Van Raak vindt het register desalniettemin functioneel. „Als iemand een geschenk niet meldt en het komt later toch uit, moet hij zich er alsnog voor verantwoorden. Zonder het register was dat moeilijker geweest.”

Maar volgens Voermans creëert de registratie juist de illusie van transparantie. „De dingen die erin staan zijn irrelevant, de dingen die relevant kunnen zijn, staan er niet in. Er zijn geen sancties en Kamerleden maken het register zelfs belachelijk door allemaal onzin te vermelden.”

De hoogleraar weet uit onderzoek naar zwakke democratieën of bestuurders van bijvoorbeeld de voetbalbond Fifa dat corruptie vrijwel altijd verloopt via de privésfeer.

De anticorruptiegroep van de Raad van Europa vindt dat Nederland wel erg vrijblijvende integriteitsregels hanteert. Voermans: „Door te roepen dat we er niets over mogen weten omdat iets privé is, creëren politici een schijndiscussie. Wij mogen van hen meer zelfhygiëne verwachten.”

Pechtold zelf zegt „geen groot fan van registers” te zijn, maar verwelkomt „een nieuwe discussie over wat wij wel en niet rapporteren”.

Lees ook: Vastgoedondernemer steunt 50Plus met 350.000 euro