Wanneer las je een plaspauze in?

Volgens de Filippijnse regisseur Lav Diaz bestaan er geen lange films en geen korte films. Alleen films. Zijn besef van tijd is dan ook een heel ander dan dat van de doorsnee filmmaker en toeschouwer. Hij heeft een paar van de langste films uit de geschiedenis op zijn naam staan: Evolution of a Filipino Family (2004) duurde bijna tien uur, Melancholia (2008) ruim zeven. Daarmee vergeleken is The Woman Who Left, die op het Filmfestival Venetië de Gouden Leeuw won, met z’n vier uur een kortje.

Lav Diaz heeft zich er al lang bij neergelegd dat het bij zijn films altijd eerst over de lengte gaat, en dan pas over stijl en inhoud, vertelde hij drie jaar geleden toen hij als een van de laureaten van de Prins Claus Prijs in Nederland was. Hij introduceerde toen zijn From What is Before (bijna zes uur) met de laconieke woorden: „Je kunt mijn films kijken, halverwege naar huis gaan en seks hebben met je partner en als je terugkomt is de film nog steeds bezig. Net als het leven.”

Maar hoe kijk je nou naar zo’n film? En wanneer las je een plaspauze in? Op verzoek van Diaz wordt zijn werk namelijk bij voorkeur zonder pauze vertoond. Een kijkverslag met tijdlijn.

00:14:29

The Woman Who Left neemt ons mee naar 1997, niet alleen het jaar waarin er een einde kwam aan de Britse koloniale overheersing van Hongkong, maar ook het jaar waarin Lav Diaz na vijf jaar in New York te hebben gewoond naar huis terugkeerde. In retrospectief maakt hij de balans op van de gewelddadige geschiedenis van zijn land, het thema van al zijn films, en zijn eigen positie daarin.

De film is losjes gebaseerd op het korte verhaal ‘God ziet de waarheid, maar wacht’ van Leo Tolstoj . Na ten onrechte 30 jaar in de gevangenis te hebben gezeten, wil Horacia na haar vrijlating wraak nemen op de echte schuldigen.

Het is het eerste kwartier even zoeken naar het ‘hoe en wat’ en het ‘wie is wie’. Ik betrap me erop al drie keer op de klok te hebben gekeken. Mijn tijd en die van de film lopen duidelijk nog niet synchroon. Terwijl er toch allerlei ‘plotpoints’ worden gegeven.

00:19:20

Typisch Lav Diaz-momentje: heb je vier uur de tijd, snij je al het drama uit je film. Superellips. We zien de bus nemen, een paar plastic tasjes aan haar arm. Geen dramatisch afscheid van de vrouwen met wie ze dertig jaar gevangen heeft gezeten. Zou dit in Hollywoodtermen het einde van de eerste akte zijn? Twintig minuten. Is er nu veel of weinig gebeurd?

00:58:23

Achteraf zit hier de mooiste scène van de film. Een heel lange nachtelijke sequentie. Lav Diaz filmt bijna altijd in zwart-wit, en tijdens die vele donkere scènes valt dat goed op. Waarom zit er zoveel duister in de film? Omdat Horacia zich tijdens haar missie in de schaduwen moet ophouden. Omdat het het domein van de marginalen is: de gebochelde straatverkoper, de transgender prostituee. En omdat het op de Filippijnen de helft van een etmaal donker is, check ik nog even via Google.

En ergens in dat donker, bijna in real time, helemaal vanaf het begin van de straat gefilmd: een vrouw die een epileptische aanval krijgt en een voorbijganger die zich over haar ontfermt. Het blijkt een belangrijk plotmoment. Maar op dat moment is het bijna een filmpje-in-de-film, een mini-documentaire over menselijkheid.

01:14:18

Net als in de theatertradities van Zuidoost-Azië last Diaz in zijn films vaak rustpauzes in, geschikt voor koffie- of plaspauze, of om de gedachten te laten afdwalen. Hoewel we nog bij lange na niet op de lengte van een standaard Hollywoodfilm zitten, is het tijd om even de benen te strekken en een kopje thee te drinken. Het is een beetje alsof je met het koude weer nog in je botten naar de tropen reist: als je net aankomt, ben je onrustig. Eerst acclimatiseren.

Diaz heeft er rekening mee gehouden. Horacia zet zich naast een dakloze vrouw die een liedje zingt. Als de vrouw klaar is vraagt Horacia haar of ze Rodrigo Trinidad kent, haar kwelduivel. Mijn gedachten dwalen weer af: naar de Zuid-Koreaanse 360°-virtualrealityfilm Bloodless. Hierin zijn we zelf een speler, dader en slachtoffer tegelijk in nachtelijke straatjes, achtervolgd door voetstappen en echo’s. Net als Horacia eigenlijk. Ik vraag me af wat er zou gebeuren als Lav Diaz een vr-film zou maken.

01:53:05

The Woman Who Left is eigenlijk de Filippijnse Heimat. Je kunt het als film maar ook in delen kijken. Hier een cliffhanger (geen spoiler) van jewelste: Trinidad ziet Horacia de kerk uitlopen. Netjes halverwege. Weet hij wie ze is? Weet zij dat hij haar misschien heeft gezien? Net als je denkt ‘ik heb nu wel weer heel lang met haar bij een eetstalletje gezeten’ (en ja dat maakt hongerig: eetpauze!) presenteert de film je suspensemomenten.

03:44:23

Als je gedachten niet meer afdwalen, dan kan het echt beginnen. Van boven gefilmd loopt Horacia over een spoor van folders met daarop het woord nawawala (‘vermist’ in Tagalog). Is er ooit genoegdoening? De laatste helft van de film is voorbij gevlogen. Tijd bestaat niet. Zeker niet in het licht van grote vragen rondom misdaad, straf en rechtvaardigheid. Lav Diaz noemt zijn manier van filmen, met lange scènes, vaste camera-instellingen en totaalshots „een beetje meer Zen” dan wat we gewend zijn. Je zou het inderdaad een kijkmeditatie kunnen noemen.