Traditie › transitie

Hoe maak je dat een krant die haar wortels diep in de 19de eeuw heeft, relevant blijft voor haar lezers in de 21ste eeuw? Dat is een van de belangrijkste vragen die NRC elke dag probeert te beantwoorden. De geschiedenis van onze krant, die terug reikt tot Amsterdam in 1828 (Algemeen Handelsblad) en Rotterdam in 1844 (Nieuwe Rotterdamsche Courant), mag inderdaad iets zijn waar we bijzonder trots op zijn, het is de toekomst die ons dagelijks bezighoudt.

Het antwoord op de vraag is even simpel als ingewikkeld: de krant is enkel relevant indien we die voortdurend aanpassen aan de behoefte van onze lezer en aan haar positie in het hele medialandschap. Toen de NRC en het Handelsblad in 1970 fuseerden tot NRC Handelsblad, zag dat Nederlandse medialandschap er vanzelfsprekend totaal anders uit dan nu. Maar ook toen al probeerden we op een grondige, genuanceerde en heldere manier Nederland en de wereld te duiden, te analyseren en te becommentariëren voor onze lezer.

Bijna een halve eeuw later is die opdracht enkel urgenter en belangrijker geworden. In een wereld van Twitter en fake news, van snelle live duiding en lekkere soundbites, probeert NRC het nieuws zo te brengen, te duiden en te analyseren dat de lezer in een jungle van feiten en meningen zijn of haar mening kan vormen over de onderwerpen die er echt toe doen. Het klimaat, de rechtsstaat, het onderwijs, internationale betrekkingen, belangrijke culturele fenomenen en duurzaamheid zijn thema’s die in het bijzonder onze aandacht krijgen. Dat is de definitie van NRC-journalistiek zoals we die al vele jaren hanteren op onze redactie.

Die journalistiek vindt plaats op drie verschillende NRC-podia: op papier in de ochtend (nrc.next) en de middag (NRC Handelsblad) en steeds meer digitaal op nrc.nl. Een groot deel van onze lezers schakelt al vele jaren moeiteloos over van het ene podium naar het andere. Zo zien we dat voor veel abonnees de combinatie van nrc-digitaal in de week en nrc-papier in het weekend een erg geliefde formule is. Het betekent tot onze vreugde dat we ook dit jaar meer digitale lezers dan ooit telden en dat onze papieren weekendkrant in 2017 weer meer mensen bereikte dan vorig jaar.

Op die drie podia gebruiken we al vele jaren een veelheid aan journalistieke middelen: nieuwsberichten, columns, analyses, reportages, interviews, portretten, foto’s, graphics, columns, opiniestukken… Het zijn journalistieke instrumenten die we in de loop van de voorbije tientallen jaren hebben geslepen en verfijnd en tot de onze hebben gemaakt.

Maar NRC probeert ook nieuwe formats uit. Het voorbije jaar bijvoorbeeld hebben we ambitieus ingezet op video en experimenteerden we met podcasts. Vanuit Den Haag en Washington vertelden onze collega’s in hun podcasts hoe ze de wereld van Rutte en van Trump zagen. En in korte video’s legden andere collega’s uit waarom Assad nog aan de macht is in Syrië, wat de uitdagingen zijn voor de Navo en waarom een basisinkomen al dan niet een goed idee is. Voorzichtig maar vol enthousiasme proberen we aldus of we de kwaliteit en nuance van NRC met bewegend beeld en met audio kunnen verbinden.

Nieuwe ’formats’ betekent ook nieuwe talenten ontwikkelen. Meer dan ooit heeft NRC het voorbije jaar geprobeerd om het talent op de redactie te diversifiëren en de bestaande redactie nieuwe journalistieke technieken aan te reiken. We hebben een talentenprogramma gelanceerd waarbij we jonge mensen aantrekken met een andere achtergrond dan een journalistieke (de gamewereld bijvoorbeeld) die we koppelen aan meer klassiek opgeleide journalisten. Een interne academie biedt collega’s de mogelijkheid tot voortdurende bijscholing aan. Op de redactie zijn inmiddels functies ontstaan (liaison-journalisten die papier en digitaal verbinden; lezersdesk-journalisten die de verspreiding van onze stukken helpen bevorderen) waarvan we enkele jaren geleden het bestaan nog niet vermoedden.

Maar of onze journalistiek nu digitaal gebeurt of op papier, of we nu kiezen voor een interview of voor een podcast, of het stuk nu van een jonge of een ervaren collega is, al onze journalistiek moet altijd beantwoorden aan de hoge eisen die we daaraan stellen. Die normen hebben we vastgelegd in een stijlboek (nrc.nl/stijlboek) dat we, ook dit jaar weer, op verschillende vlakken hebben aangescherpt en bijgepunt. Betrouwbaarheid is onze echte kapitaal. Daar morsen we niet mee.

Ik besluit: ook het voorbije jaar hebben we geprobeerd om twee essentiële waarden te combineren. Aan de ene kant willen we bewust, in een wereld waarin de journalistiek meer en meer onder vuur ligt, zo dicht mogelijk bij onze journalistieke basisprincipes blijven. Gedegen bronnenonderzoek, hoor en wederhoor, transparantie en zelfkritiek maken daar een belangrijk deel van uit.

Aan de andere kant willen we NRC voortdurend aanpassen en vernieuwen door nieuwe talenten te werven, nieuwe journalistieke technieken toe te passen en te experimenteren met nieuwe verspreidingsvormen.

Dat alles doen we met één doel voor ogen: u, de lezer, zo goed en genuanceerd mogelijk informeren. In dit journalistieke jaarverslag leggen we daar nu voor het vierde jaar op rij verantwoording voor af. Die verantwoording is per definitie ongetwijfeld onvolmaakt en minder exact dan het financiële jaarverslag dat NRC Media elk jaar neerlegt.

Aan elk van de chefs van de deelredacties vroegen we een verhaal te kiezen waarop ze trots zijn. De Lezersdesk vertelt hoe NRC de lezer het voorbije jaar steeds meer bij de journalistiek heeft betrokken. En ook De Ombudsman, die ons elke week een soms confronterende spiegel voorhoudt, schreef voor dit jaarverslag een samenvattend stuk.

Ik bied u, in naam van de hele redactie, dit jaarverslag aan. Omdat u, beste lezer, onze echte opdrachtgever bent.

De hoofdredactie,
Marcella Breedeveld
Stijn Bronzwaer
Egbert Kalse
Peter Vandermeersch

Na de aanslagen in Londen en Manchester - niet de eerste waarmee Europa de laatste jaren te maken kreeg - ondervroeg NRC zijn lezers over de invloed die de berichtgeving daarover op hun levens heeft. De enquête leverde meer dan duizend inhoudelijke reacties op. Veel mensen zijn bang, zo blijkt. Bijvoorbeeld de lezer die schreef dat hij zichzelf er soms op betrapt dat als hij moet wachten op straat, hij wel eens tactisch achter een stoplicht gaat staan om beschermd te zijn tegen een op hem af denderende vrachtwagen.

Maar ook deze reacties kwamen binnen:
„Ik gun het de andere partij niet dat ze met hun acties mijn leven kunnen beïnvloeden.”
„Er komt meer wantrouwen in de samenleving. Kan ik die dame in haar zwarte chador nog wel vertrouwen?”
„Aanslagen maken mij bewuster van mijn eigen kwetsbaarheid en de noodzaak om niet alleen ‘voor later’ te leven.”
„Mijn leven veranderen om het gedrag van viereneenhalve ‘religieuze’ idioot? Nooit!”

Zo’n enquête is een van de manieren waarop NRC lezers steeds nadrukkelijker bij de berichtgeving probeert te betrekken, en het blijkt een waardevol instrument. Het geeft een weliswaar niet representatief, maar toch verhelderend inzicht in de vragen, opvattingen en gevoelens van grote groepen lezers. De vragenlijst leidde tot een groot artikel op onze site en in onze kranten.

We hielden zulke enquêtes dit jaar ook over onder meer het inhuren van schoonmakers (u betaalt gemiddeld 12,50 per uur, en u vraagt zich lang niet altijd af of daarover belasting wordt afgedragen), de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen (veel lezers toonden zich opgelucht over de winst van pro-Europese partijen, maar er was ook teleurstelling en zelfs wantrouwen over de uitgebleven doorbraak van de PVV) en het voorkomen van burnout („Loop es een dag de kantjes eraf. De wereld zal niet veranderen”).

Van oudsher was de brievenpagina in de krant de voornaamste plek waar u als lezer kon (terug)praten tegen de redactie, uw vragen kon stellen, uw kritiek kon spuien, of journalisten op het spoor van een goed verhaal kon zetten. Uit onderzoek onder abonnees weten we dat een belangrijk deel van de NRC-lezers erg graag inhoudelijk betrokken wil zijn bij onze journalistiek, en daar actief aan wil bijdragen.

„Minstens zo belangrijk als u zo goed mogelijk aanspreken, is met u in gesprek gaan”, schreven we dan ook in de vorige editie van dit jaarverslag. De digitale middelen die ons nu ter beschikking staan, maken het mogelijk om niet alleen tegen, maar ook mét u te praten. De lezersdesk van NRC, zo geheten omdat deze afdeling zich ten doel stelt de lezer nauwer bij de redactie te betrekken, greep die middelen dit jaar gretig aan.

Dus lieten we u op meer manieren aan het woord. Zo organiseerden we verschillende digitale vraag-en-antwoord-sessies over het nieuws. We richtten bijvoorbeeld een online loket in waar lezers onze Haagse redactie vragen konden stellen over de Tweede Kamerverkiezingen, die door onze redacteuren werden beantwoord. Na de stembusgang herhaalden we dat,nu over de kabinetsformatie.

Tienduizenden mensen volgden dit jaar een van de videochats die we op onze Facebookpagina organiseerden met onze redacteuren en correspondenten. U stelde daarin vragen aan Juurd Eijsvoogel, die vanuit Berlijn de Duitse verkiezingen volgde, u chatte samen met Steven Derix, onze correspondent in Moskou, met activisten van de Russische oppositie, u ondervroeg Melle Garschagen in Londen over de Brexitplannen van Theresa May en liet u door Wouter van Noort een inkijkje gunnen in het World Economic Forum in Davos.

En juist in de tijd waarin veel nieuwsmedia de reactiemogelijkheden op hun sites afsluiten uit onvrede en moedeloosheid over het niveau van de discussie, gaat NRC dit jaar experimenteren met de opening van reacties op de site. U krijgt dan als abonnee de mogelijkheid om onder een - in eerste instantie beperkt - aantal artikelen op nrc.nl uw mening achter te laten, vragen te stellen, informatie bij te dragen en met andere lezers in debat te gaan.

Wij geloven namelijk in de waarde van goed gemodereerde discussies tussen lezers, redacteuren en experts. Eerder deden we daarmee al op beperkte schaal ervaring op bij het blog van klimaatredacteur Paul Luttikhuis, waar ondanks het polariserende onderwerp waardevolle inhoudelijke discussies worden gevoerd.

Tot slot is er dan weer een nog wat basalere vorm van terugpraten: de vele e-mails die lezers de redactie toesturen met reacties op artikelen, vragen, correcties en soms een compliment. In het verleden raakten die nog wel eens tussen wal en schip: ze belandden bij de verkeerde persoon of bleven onbeantwoord.

Daar hebben we dit jaar een einde aan gemaakt. Alle e-mail van lezers komt binnen op een centrale plek, waarna erop wordt toegezien dat fouten worden rechtgezet en de lezer een antwoord ontvangt.

Een gedicht dat Rudy Kousbroek in 1994 op de Kinderpagina van NRC Handelsblad schreef, kreeg zo dankzij een mail van een oplettende lezer na 23 jaar eindelijk zijn laatste regels terug, die op de site waren weggevallen:

Ja, het waren Amoerpanters
Fraai gevlekt en fier en stoer
En zij kenden van de wereld
Slechts de bedding der Amoer.

We danken onze kritische lezers voor hun waardevolle bijdragen aan NRC-journalistiek, en hopen ook het komende jaar weer heel veel van u te horen.

Lezersdesk,
Wieland van Dijk, Jolanda van de Beld, Jisca Cohen, Annemarie Sterk, Matthijs Valent en Luuk Willekens

Terug van weggeweest: de feiten. Althans, sinds de zege van Trump is het fake news en factcheck wat de klok slaat in de journalistiek. Volgens de Amerikaanse president grossieren de „falende media” in het eerste, volgens die media is het precies omgekeerd en schiften zij de feiten uit de overdrijvingen en verzinsels. The New York Times maakt nu reclame voor zichzelf met de leus The Truth is more important now than ever. Niet gering, en ook niet erg bescheiden. Maar het werkt: in jaar 1 na Trump boekt de krant al maanden een oplagestijging.

Ook in Nederland hebben media, kranten voorop, zich met hernieuwd elan gestort op factchecks - NRC deed het live tijdens de verkiezingsdebatten voor de Tweede Kamer - en werpen ze zich op als hoeders van de waarheid. Om met de fenomenoloog Husserl te spreken, die graag werd aangehaald door H.J.A. Hofland: zu den Sachen selbst! Of de filosoof uit Freiburg daarmee iets als factchecks bedoelde, laat ik voor het gemak in het midden.

Dat hernieuwde accent op de harde feiten, en de feitelijke betrouwbaarheid van kranten, is een trendbreuk. Jarenlang mikten kranten in Nederland eerder op verbreding: katernen over alle aspecten van het leven, aandacht voor ‘heel de mens’, een complete dagschotel die niet alleen moest informeren maar ook amuseren, inspireren en ontroeren. Elke dag een lach en een traan.

En natuurlijk: opiniëren. Want geen genre rukte in Nederlandse kranten sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw zo snel op als de persoonlijke column. Ooit voorbehouden aan een keurkorps van pijprokende notabelen, werd het ‘stukje met een foto’ de democratische speeltuin van stilistisch begaafde journalisten, juristen, pedagogen, economen, dichters en denkers. Het leidde tot de vaak gehoorde klacht dat er „alleen nog meningen” in de krant staan; een bewering die volgens de regels van de fact check overigens onwaar zou zijn.

Ook bij NRC schoot het aantal columnisten de hemel in, ondanks bezweringen van opeenvolgende hoofdredacteuren dat het wel wat minder kon. Momenteel staat de teller op ruim veertig; wie rubrieken meetelt (persoonlijke stukjes die standaard over één onderwerp gaan, zoals techniek of autosport) komt nog een stuk hoger uit, bijna op het dubbele.

Wat moeten al die columnisten met hun meningen, nu Het Feit weer heer en meester is? Het is er voor hen niet eenvoudiger op geworden.

Daar komt nog iets bij. Sinds de stormachtige, bijna messianistische loopbaan van Pim Fortuyn, inmiddels alweer vijftien jaar geleden, is het opinieklimaat in Nederland radicaal veranderd van toon én karakter. Het debat, of het nu gaat om kindervriend Zwarte Piet, de islam of genderneutrale toiletten, is hard en onverbiddelijk, de inhoud intussen nog ideologischer dan in de gepolariseerde jaren zeventig, toen links en rechts elkaar in de haren vlogen als langharig tuig respectievelijk kortzichtig klootjesvolk.

Net als toen botsen vandaag de dag geen meningen, maar wereldbeelden: wie anno 2017 bovengemiddeld kritisch over de islam is, is waarschijnlijk ook een klimaatscepticus, anti-EU, pro-Poetin of Trump - en vice versa. Opinies zijn lifestyle geworden, een samenhangend pakket labels. Tegelijk zijn de posities daardoor des te onwrikbaar en tegenstellingen onverzoenlijk: wie er anders over denkt is geen opponent, die met kracht van argumenten moet worden overtuigd, maar een vijand die moet worden verpletterd. In de meest extreme schuttersputjes is het doel dan ook tegenstanders ‘omver te trekken’, dus uit te schakelen. Dat gebeurt met allerhande agitprop-middelen, inclusief naming and shaming en klagen bij de werkgever van de vijand.

NRC-hoofdredacteur Peter Vandermeersch zei in een interview met het AD naar aanleiding van zijn boek over Nederland en België; dit over het verschil in toonhoogte en nuance tussen debatten hier en in zijn geboorteland: : „België is erotiek, Nederland is harde porno.” Hij miste de „tinten grijs”.

Je kunt het ook zo zeggen: ooit was Israël-Palestina, als gepolariseerde kwestie, een uitzondering; tegenwoordig is élk debat Israël-Palestina.

Wat moet een krant dan nog met columnisten in zo’n gepolariseerde tijd, waar standpunten en meningen niet op zichzelf staan, maar onmiddellijk worden opgevat als een teken van goede of kwade trouw, oikofobie of -filie, of zelfs als bewijs van racisme of landverraad? Tegelijkertijd willen media natuurlijk de boot niet missen, en dus meedoen. Risico: columnisten worden, al naar gelang de dagkoersen van het maatschappelijk ‘debat’, poppetjes in de etalage, die moeten tonen dat het medium bij de tijd is, maar die ook pijlsnel kunnen worden vervangen als er te veel tomaten tegen de ruit gaan.

Het treurige lot van Hanina Ajarai is een voorbeeld van die ‘commodificatie’ van de columnist. Ajarai, ex-redacteur van nrc.next, werd als columnist bij het Algemeen Dagblad aangetrokken; een opvallende en gedurfde keus; Ajarai had geen ervaring als columnist én draagt een hoofddoek. Dat stuitte op gemor van sommige lezers, maar ze sloeg zich er dapper doorheen. Totdat ze noteerde dat de ramp van MH17 haar, tot haar eigen verbazing, niets deed maar de ziekte van de jonge voetballer ‘Appie’ Nouri wél (overigens noteerde ze ook haar gebrek aan emotie bij grote aanslagen op moslims in het buitenland).

De nationale woede die vervolgens opstak, kostte haar de column, nadat de hoofdredactie en de redactieraad van het AD al hun afkeuring over de column hadden uitgesproken. De columniste als kanonnenvoer.

Ook NRC heeft dit jaar nieuwe columnisten aangetrokken, met het expliciete oogmerk het palet aan meningen in de krant te vergroten. Met Clarice Gargard en Haroon Sheikh is de Opiniepagina een stuk diverser geworden. En er trad zowaar een rechtse columnist aan. Althans, Joshua Livestro geldt als ‘beschaafd rechts’ vergeleken met wat hij zelf noemt ‘paranoïde rechts’, dat overal complotten ziet van een tot op het bot corrupte elite.

Dat juich ik toe, want de lezers die klaagden over de eenvormigheid van de columnisten hadden een punt, vond ik. Vooral over de culturele kwesties waar het in de Nederlandse openbare mening steeds meer om draait: islam, integratie, multiculturalisme en identiteit.

Grotere diversiteit is één ding, maar wat moeten columnisten eigenlijk dóen? Wat kunnen zij aandragen in oververhitte tijden? Een mening heeft iedereen al. Intussen bonken ‘de feiten’ steeds harder op de deur. Ik zou zeggen dat columnisten in elk geval iets oneigentijds kunnen veroorzaken: gebrek aan herkenning. Dat klinkt misschien vreemd, want lees je columns niet juist omwille van de stevige mening, een waarin je je herkent of waaraan je je fijn kunt ergeren (ook een vorm van herkenning)?

Nee, want dat is het gevaar van de bubbel: alleen nog maar tegenkomen en lezen wat je zelf toch al vindt of waar je altijd al een hekel aan hebt gehad. Het is de zelfbevestigende cultuur die je tegenkomt op Twitter, waar fans van een columnist hun instemming uitdrukken met drie letters en een uitroepteken: “BAM!” of “DIT!”. Soms gevolgd door: „[naam van columnist] nails it!!”.

Het uitroepteken is de honkbalknuppel van het debat, zoals eerdergenoemde H.J.A. Hofland eens moet hebben opgemerkt.

Juist in zo’n tijd zouden columnisten de schok van het vreemde moeten kunnen teweegbrengen - niet in de zin van ‘exotisch’, maar in die van ‘had ik niet bedacht’, ‘nooit zo bekeken’, of ‘ja, zo kun je het ook zien’. Of natuurlijk, en dan komen opeens ook die feiten weer in zicht: ‘aha, dat wist ik niet’ - de ultieme, bescheiden maar veelzeggende bottom line van een goede column.

Met andere woorden: van columnisten hoop je argumenten, redeneringen en gezichtspunten te krijgen die je niet zelf al hebt bedacht. Andere ervaringen en perspectieven. Bronnen die onvoldoende aan bod zijn gekomen. Rapporten die in een la liggen te schimmelen, inzichten uit onderbenutte archieven of studies, waar journalisten geen tijd voor hebben. De grotere variatie columnisten in NRC kan daar op allerlei manieren aan bijdragen.

Columnisten zijn anno 2017 misschien geen onaantastbare schrijvende goden meer die het dertig jaar volhouden; maar ze zijn wél broodnodige wegwijzers in de dagelijkse slag om inzicht, duiding en verdieping. Mits kranten accepteren dat ze meer zijn dan poppetjes in de etalage - inclusief die grijstinten.

Sjoerd de Jong, ombudsman@nrc.nl