Hoe houdbaar is Friends nog?

Pats. Als personage Phoebe in de Friends-aflevering ‘The One Where Rachel Goes Back To Work’ bijklust als figurant slaat ze haar vriend en soapacteur Joey tijdens de opnames hard op zijn hoofd. „Cut! Waarom doe je dat”, schreeuwt de regisseur geïrriteerd. Phoebe, die alleen blijkt te kunnen acteren met een gedetailleerd verzonnen achtergrondverhaal, legt uit: „Ik ben heel boos op hem. Hij is met me naar bed geweest en heeft me na afloop nooit meer gebeld!”

„Me too!”, roepen twee vrouwelijke figuranten verbolgen. Opeens komt deze Friends-aflevering, zestien jaar geleden uitgezonden, akelig dicht bij onze nieuwe werkelijkheid. Een steracteur die de set gebruikt om jonge collega’s te versieren?

Miljoenen kijkers

Friends is vanaf 1 januari beschikbaar op Netflix in Nederland. De sitcom is 23 jaar na de eerste uitzending nog altijd een kijkcijferkanon. De zes vrienden trekken in de Verenigde Staten maandelijks tussen de vier en vijf miljoen kijkers op Netflix, blijkt uit onderzoek van onderzoeksbureau Parrott Analytics. In de VS heeft de streamingdienst al sinds eind 2014 de rechten op de serie. In november stijgt het kijkersaantal zelfs naar tien miljoen; de iconische Thanksgiving-afleveringen helpen om in de stemming te komen voor de feestdag.

Volgens Comedy Central Nederland - dat Friends sinds 2011 met onderbrekingen uitzendt – is de show zo populair omdat kijkers zich kunnen inleven in de personages.

Toch illustreert de ‘me too-scène’ dat Friends minder houdbaar is, dan de populariteit doet vermoeden. Voor een jaren negentig sitcom was de serie vooruitstrevend. De vader van personage Chandler is een transvrouw en in ‘The One With The Lesbian Wedding’ trouwen twee vrouwen. Niet het eerste homohuwelijk op televisie, maar met een publiek van 3,6 miljoen kijkers een mijlpaal in Amerika.

Wit en seksistisch

Wat in 2017 opvalt – na #MeToo en de anti-immigrantensentimenten die Brexit en de opkomst van Donald Trump aanjoegen – is hoe wit, seksistisch en LGBTQ-onvriendelijk Friends is. „De personages lokken al gelach uit van het publiek door het woord ‘lesbienne’ te laten vallen”, vertelt feminist Valerie Woolard Srinivasan in de podcast Represent nadat ze Friends opnieuw in zijn geheel bekeken had begin dit jaar. Het feit dat de ex-vrouw van personage Ross lesbisch is, is een terugkerende grap in de eerste drie seizoenen.

Wanneer mannelijke acteurs knuffelen of kwetsbaarheid tonen worden ze weggezet als vrouwelijk of homoseksueel, vertelt Srinivasan.

Niet serieversierder Joey maar personage Chandler is het ergst aan Friends kijken, vindt journalist Ruth Graham. Zij schreef in 2015 op Slate, kort nadat Netflix de serie beschikbaar maakte in de VS, een uitgebreid essay over hoe fout Friends eigenlijk is. „Chandler was altijd de grappigste van het stel met zijn sarcasme”, licht ze toe aan de telefoon. „Nu is hij gewoon bitter en gemeen. Chandler heeft een lange knipperlichtrelatie met een vrouw” – de luid en nasaal pratende Janice – „die hij duidelijk veracht”. Omdat Chandler het niet durft uit te maken met haar in ‘The One with All the Rugby’ doet hij alsof hij verhuist naar Jemen. Grappig, maar ook een harteloze rotstreek.

Het ergste vindt Graham dat het personage zijn transvader zonder blikken of blozen veroordeelt voor diens seksuele identiteit en actief weert uit zijn leven. Geen van zijn vrienden maakt hem duidelijk dat dit echt niet oké is.

„Veel series worden niet goed oud”, zegt mediahoogleraar Evan Smith van Syracuse University. Zoals de jaren zestig utopie van The Andy Griffith Show of de politiek incorrecte All-in the Family. De vraag naar nostalgische content is echter groot, ziet de voormalig scenarioschrijver van onder andere The Fresh Prince of Bel-Air in zijn eigen collegebanken. „Mijn studenten kijken het allemaal.” De problemen met daten, relaties, vriendschap en werk zijn herkenbaar. „Maar de show is ook aantrekkelijk omdat het vrienden laat zien die fysiek met elkaar omgaan. Dit missen jongeren met sociale media, ze smachten naar die intimiteit. Als een zender nu Friends zou maken zouden minstens vier van de hoofdrolspelers te allen tijde met een telefoon in hun handen zitten.”

Hagelwitte acteurs

Maar ze zouden ook niet allemaal meer wit zijn. „Dit is de schaduwzijde van nostalgische cultuur”, vertelt mediawetenschapper Dan Hassler-Forest van de Universiteit Utrecht. Friends, maar ook Lord of The Rings en Star Wars „zijn exponenten van een samenleving waarin de witte mens regeert, waar heteroseksualiteit vanzelfsprekend en normatief is”. Hassler-Forest: „Tegenwoordig kan een televisiezender niet meer komen aanzetten met een nieuwe sitcom met alleen maar hagelwitte acteurs. Twitter zou uit zijn dak gaan.” Kijk maar naar succesvolle komedies als Master of None, Blackish en Insecure.

De vraag is hoe lang we Friends nog kunnen blijven vergeven, zegt hoogleraar Smith. Humoristisch politiek incorrect moet kunnen, vindt de hoogleraar. „Maar het is een hele dunne lijn of dat met de tijd meegaat.”

Naschrift (8 december 2017): De kop van dit artikel was eerst ‘Friends is wit, seksistisch en homofoob’. Dat hebben we in de loop van vrijdag aangepast, omdat hiermee de suggestie werd gewekt dat deze analyse van de terugkeer van deze tv-serie een opinieartikel betrof.